38 milyon yetişkinin yaşadığı Türkiye'de günlük 4.5 milyon gazete satılıyor. Ancak gazete okuyanların sayısı günlük 20 milyona ulaşıyor.
Basına yönelik, klişe haline gelmiş eleştiriler vardır: "Adam gibi gazete yapmadığınız için tirajlarınız yerlerde sürünüyor. Güvenilir olmadığınız için gazete satamıyorsunuz." Bu tip eleştirilerin haklı yönleri olabilir. Daha doyurucu, nitelikli ama eğlendirici, sıkmayan ama ciddiyetten ve güvenilir olmaktan uzaklaşmayan daha iyi gazeteler yapabiliriz. Yapmalıyız. Fakat, Türk halkı gazete okumuyor diyenler bence desteksiz atıyor! Konuyu aşama aşama dikkatinize sunmakta fayda var.
1- Türkiye'de günlük toplam gazete satışları, son yirmi yıla göre yüzde 100 oranında arttı. 1981 yılında 15 gazete, 2 milyon 209 bin günlük satış yapıyordu. Gazete başına tiraj 147 bin adetti. 2003 yılında 37 gazete günlük ortalama 4 milyon 450 adet satışa ulaştı. Gazete başına ortalama satış 120 bin adet oldu.
2- Anlaşılıyor ki, gazete satışları artıyor, gazete başına tiraj düşüyor. Yani sektörde dikey büyüme, bir gazetenin yüksek tirajlara ulaşması yerine, yatay bir hareket yaşanıyor. Daha çok gazete yayınlanıyor.
3- Türkiye ile gelişmiş ülkeleri karşılaştıranlar çok önemli bir detayı atlıyorlar. Örneğin İngiltere, Norveç, Almanya, Japonya'da satılan bir gazete en fazla 1.2 kişi tarafından okunuyor. Yani satılan her 100 gazeteyi, para ödemeden en fazla 20 kişi okuyor. Türkiye de ise durum şu: Satılan her 100 gazeteyi, 300 kişi de para vermeden okuyor. Buna okur katsayısı diyorlar. Örneğin Sabah ve Hürriyet'in okur katsayısı 4.7 ile en üst noktada.
4- Bu fark neyle açıklanabilir? Gelişmiş ülkelerde çalışan nüfusun, toplam nüfusa oranı çok yüksek. Ayrıca oralarda kişi başına düşen milli gelir 17 bin dolar ile 40 bin dolara kadar çıkıyor. Kırsal kesimde oturanların oranı yüzde 2 ile 10 arasında. Ve en önemlisi nüfusun ortalama yaşı, örneğin Avrupa'da 40. Yani gazete okuma potansiyeli yüksek bir nüfus var. Türkiye'nin yapısı ise çok farklı. Birincisi kişi başına düşen milli gelir 3 bin 300 dolar civarında. Nüfusun yüzde 40'dan fazlası kırsal kesimde yaşıyor. Ve gazete alma yaşının altında genç bir nüfusa sahip.
5- Bütün bu ciddi farklılıklara rağmen Türkiye'de her gün 18 ile 20 milyon arasında kişi (günlük ortalama tiraj 4 milyon 750 bin x 4 okur katsayısı) gazete okuyor. (Kaynak: BİAK)
6- Dünya Gazete Yayıncıları Birliği WAN'ın verileri ise çok net. Buna göre dünyanın en çok gazete satılan ülkesi (Her bin kişiye düşen gazete satışı) Norveç. Bu ülkede her bin yetişkinin 670'i gazete satın alıyor. (Diğerleri tabloda)
7- Sıralama, satılan gazete yani tiraja göre hesaplanıyor. Çünkü bu ülkelerde tiraj ile okunan gazete arasında yüzde 20 oranında bir fark var. Gazeteyi alan okuyor ve bir başkası okumadan çöpe atıyor. Türkiye'de ise durum çok farklı. Dolayısıyla bu tabloya Türkiye'yi sokarken, tirajı değil, okunan gazete sayısını esas almak lazım.
8- Son nüfus sayımına göre nüfusun yaşa göre dağılımı tabloda yer alıyor. Gazete satın almaokuma yaşını 24 yaş üzeri olarak hesaplıyorum. (Bu yaş da dahil edilse durum pek değişmiyor) Buna göre ülkemizde 38 milyon yetişkin yaşıyor.
9- Yani Türkiye'de her bin yetişkinin 500'ü günlük gazeteleri takip ediyor. Bu durum Türkiye'yi dünyanın en çok gazete okunan ülkeleri listesinin ilk sıralarına çıkarıyor. Hem de ABD, Fransa, İspanya ve Rusya gibi ülkeleri de geride bırakarak. Hem de düşük kişi başına milli gelire rağmen. Hem de çalışan nüfusu sadece 20 milyon kişi ile kısıtlı olmasına rağmen.
