Öfke selini durdurmak

Bu ülkede yaşayanların inanmaları zor olsa da toplumsal olayların toplum bilimlerce açıklanan nedenleri vardır. Komplo kurmak isteyenlerin başarılı olabilmesi için uygun toplumsal, ekonomik ve siyasal koşullar gerekir. Türkiye'de giderek güçlenen ve düşmanlık körükleme üzerine kurulu yıkıcı milliyetçi dalgalanmanın da bir açıklaması elbette var. Bu dalgayı yalnızca provokasyonlarla, hükümetin 17 Aralık'tan beri basiretinin bağlanmasıyla ya da ABD politikalarına ve Irak'taki gelişmelere tepkiyle açıklayamayız. Bunu anlayabilmek için Türkiye'nin son 25 yılda yaşadığı travmaları da göz önünde tutmak gerekir.
1980'lerden beri Türkiye piyasa ekonomisinin insanları güvenliksiz bırakan dalgalarına açıldı. Aynı dönemde 12 Eylül darbesinin karanlığı ardından 30 binin üzerinde vatandaşın canına malolan bir iç savaş yaşandı. Soğuk Savaş'ın bitmesiyle değişen dünya konjonktürünün etkileri devleti ve toplumu farklı sarstı.
Kimlik siyaseti yükselirken toplum muhafazakârlaştı. İslamcı akımlar ön plana çıktı. Bu kökenden gelen bir parti ezici çoğunlukla iktidara yerleşti. Cumhuriyetin temel ilkelerinin yorumu tartışmaya açılırken, yerleşik düzenin seçkinlerini temsil eden bir siyaset kuşağı tasfiye oldu. Türkiye ekonomisi 2001'deki büyük çöküşün ardından hızla dönüştü. Küresel piyasalara eklemlenme Emre Aköz'ün de sıkça vurguladığı gibi kazananlar ve kaybedenler yarattı.
Birikmiş sorunları çözme yolunda esaslı adımlar atılmadı. İç savaş sırasında kendi ülkesinde mülteci konumuna gelenlerin koşulları tartışılmadı. Toplumsal barış yönünde siyasi açılımlar yapılmadı. Gene de Türkiye sancılı geçen ve kendisini yönetenlerin ihanetine uğradığı 1990'ların karabasanını aştı. Bunu becerebilmesinde AB hedefinin toplumsal bir hedef haline gelmesi önemli bir rol oynadı. AKP'nin bu projeyi sahiplenmesi de gidişi kolaylaştırdı. Ancak yaşanan dönüşümler ve hızlı modernleşme bir zihniyet sıçraması da gerektiriyordu. Toplumun ve siyaset sınıfının büyük kesimi bunu beceremedi.
Hükümet AB projesini askıya alır görüntüsü verince Türkiye içine kapandı. Dünyaya meydan okuyacağı bir dönemde vehimleri depreşen toplum bir öfke seline kapıldı. MetroPoll araştırma şirketinin şubat ayında yaptığı ankette Türkler'in yüzde 50.4'ünün "etrafımız düşmanlarla çevrili" önermesine inanması bunun bir göstergesi. Şoven milliyetçilerin kendini övmeye yönelik hamasetinin gizlediği güvensizlik ve topluma inançsızlığın kökeninde bu korku var.
Korku toplumun bir kesimi açısından ürkütücü sonuçları olan ekonomik/toplumsal dönüşüm tarafından da besleniyor. Asaf Savaş Akat'ın verilerine göre Türkiye'de 2001 krizinden beri ücretli iş gücü istihdamı artarken diğer istihdam düşüyor. Yani işveren, kendi işinde çalışan, ücretsiz aile işçisi kategorisinde düşüş var. Sermaye yapısı, bilgi düzeyi, ölçek büyüklüğü, yetersiz kalanları piyasa tasfiye ediyor.
Gelir ve statü kaybına uğrayan proleterleşme tehdidiyle karşılaşan bu kitle öfkeli ve saldırgan. Bunlara eğitimsizliği nedeniyle gelecek umudu besleyemeyen gençleri, ezilecek orta sınıfları ve tarım sektöründeki vasıfsızları ekleyin, tablo netleşir. Yükselen faşizan milliyetçiliğin sınıfsal tabanı budur. Kaybedenler her türlü komplo teorisine, duygulara hitap eden, öfkeleri kabartan her söyleme de açıktır.
Bunun panzehiri ülkeye yeniden bir misyon biçmek, AB müzakereleri üzerinden tekrar dünyaya açılmaktır. Dünyaya Türkiye'nin vizyonunu sunmaktır. Aksi durum Türkiye'ye çok acı çektirir.