Hayatın son 'Buse'si

26 Ekim 2011 Perşembe. Öğle saatleri... Erçiş Vanyolu caddesindeki bir apartmanın önündeyiz. Kurtarma ekipleri enkaz altındaki bir cansız bedene daha ulaşıyor. Bir polis memuru bekleyen ailelerin yanına giderek cesedin Mustafa Doğan'a ait olduğunu söylüyor. 'Yavruuum!' diye bir feryat yükseliyor kalabalıktan. Çevresindekiler bu feryadı koyveren yaşlı kadına sarılıyor. Sonra bir delikanlı görüyoruz; gözleri yaşla dolu atlıyor demirlerin üzerinden, ama nereye koşacağını bilemiyor. Sonra hıçkırıklarına engel olamayıp bulunduğu yere çöküyor; boğula boğula ağlıyor. Öyle ki kafasını kaldırıp torbalar içerisinde ambulansa koyulan kardeşine bakamıyor bile. Acılı anne, düşmesin diye kendisini tutanların kollarında ta içinden kopan bir ağıda başlıyor. Açık tuttuğum ses kayıt cihazından çözebildiğim kadarıyla şöyle bir ağıt bu:
Şurdan bir yol açın yavruma gidim Yandım yavrum, yandım yavrum Getirin onun bir oğlu var Bir yavru kuşu var yavrumun Vay başıma yavruuum yavrum Yavruuum yavrum yavrum Bana Azrail'i getirin n'olur Tabuta onu değil beni koyun n'olur Onu değil beni götürün n'olur Yavruum yavrum yavrum.

BUSE KAFEDE BULUŞAN HAYATLAR
Erciş Vanyolu Caddesi'ndeki Buse Kafe ilçenin en gözde mekanlarından biriydi. Kafe, Erciş'e şehir dışından gelen öğretmen, doktor, hemşire, ebe gibi memurların uğrak yeriydi. Ercişlilerin tabiriyle ilçedeki 'yabancılar' burada birbirleriyle tanışıp kaynaşıyordu. Aralarında bu kafede tanışıp nişanlananlar hatta evlenenler vardı. Abdüssamet Kanter de bu kafenin müdavimlerinden biri idi. NBA'de oynayan genç basketbolcumuz Enes Kanter'in çiçeği burnunda öğretmen amcası... Fakülteyi bitirip Van'a öğretmen olarak atanalı henüz bir yıl bile olmamıştı. En büyük zevklerinden biri Buse Kafe'de bir cam kenarına oturup dizüstü bilgisayarında çalışmaktı. Okullar yeni açıldığı için öğretmenlerin meslek içi eğitimleri sürüyordu. Abdüssamed Kanter, günlerden pazar olmasına rağmen 23 Ekim 2011 günü öğretmen arkadaşlarıyla birlikte bir seminere katıldı. Seminerin sabahki bölümü bitince yine öğretmen arkadaşlarıyla birlikte Buse Kafe'ye gittiler. Bazıları yemek yiyip ayrıldı. Bazıları sohbete devam etmek üzere orada kaldı. Kalanlar saat 13.41'de depreme yakalandı. Kafeden sağ olarak çıkarılanların ifadelerine göre molozların altında en az 60 kişi vardı. Buse Kafe'nin de içinde bulunduğu Bayram Apartmanı, depremde çöken binalar arasında en çok can kaybı beklenenlerin arasındaydı. Enkaz altında bulunanların büyük kısmı Erçiş'in yerlisi değildi. Altı katlı bina tam olarak çökmemiş, üstteki üç kat bir kalıp halinde toprağın üzerinde kalmıştı. Bu da kurtarma çalışmalarını riskli ve zor hale getiriyordu. Bundan da öte Bayram apartmanı depremin yol açtığı hemen bütün trajedileri bünyesinde sergiliyordu. 24 Ekim 2011 Pazartesi akşamı saat 10.00'dan başlayarak 26 Ekim 2011 Çarşamba akşamına kadar binada yürütülen çalışmaları izledik ve karşımıza şöyle bir manzara çıktı.

KOLONLAR KESİLDİ Mİ?
Çöken binalara bakıldığında çoğunun 10 yıldan yaşlı (99 depreminden önce yapılan binalar) olduğu görülüyor. Bayram Apartmanı da yaşlı binalar arasında. Ama bütünüyle yıkılmayıp da alttaki üç katın çökmesinin özel bir nedeni olduğu iddia ediliyor. Buna göre ikinci kattaki Buse Kafe'nin kullanım alanını genişletmek için kafenin olduğu kattaki 'kolonlar kesilmiş'. Bu da binanın o katlarını mukavemetsiz hale getirmiş. Fotoğrafta da görülebileceği gibi kolonların kesildiği katlar birbirine bütünüyle yapışmış bir enkaz halinde. Benzer bir iddia 54 saat sonra canlı kurtarılan fakat birkaç saat sonra hayatını kaybeden 11 yaşındaki Serhat Gür'ün bulunduğu bina için de gündeme getirildi. Binayı bilenlerin ifadesine göre en alt katın kolonları araba galerisi olarak kullanılmak üzere kesilmişti.

EŞYALARI ÇIKARSAK İYİ OLURDU
Biz gece orada beklerken saat 03:00 sularında binanın sahibi olan ailenin fertlerinden biri geldi. Adı Eşref Bayram. Sadece bina değil binanın altındaki Baymar marketin de sahibi. Binanın dördüncü ve beşinci katlarında Bayram kardeşlerin üçü ve bir kiracı oturuyormuş. En üst katta ise babaları. Ailenin hiç can kaybı olmamış. Eşref Bayram deprem olduğunda bina yakınlarında ama dışarıdaymış. Koşup depremin zemin kat haline getirdiği dairesine tırmanmış. Kapıyı kırıp içeri girerken sol elini de kırmış ama aile fertlerinin hepsini kurtarmış. "Nerede kalıyorsunuz?" diye sordum. 5 kilometre ilerdeki köylerinde kalıyorlarmış. Gecenin bu saatinde niye geldiğini sorduğumda ise beni üzen bir cevap alıyorum: "Eşyalar, malzemeler, hepsi içerde. Onları çıkarabilsek iyi olurdu." Evin açık katlarındaki eşyalara bakarak ekledi: "Kadınlar onu da al bunu da al, dediler. Alın size. Hepsi gitti." "Şimdi ne yapacaksınız?" sorumu ise "Yine aynı şekilde bina yapacağız. Allaha çok şükür Ankara'da yerimiz var. Ya burayı yapacağız ya da oraya gideceğiz. Biraz paramız var milletin içinde (alacaklarımız var); onları da verseler iyidir," diyerek yanıtlıyor. Bayram'a göre kolonların kesilmesi gibi bir durum yokmuş. "Yoktur öyle bir şey; yalan söylüyorlar!"

CESET ÇIKARDIĞI İÇİN İNSAN ALKIŞLANIR MI?
Bölgeye ulaşan kurtarma ekipleri bir enkaza yönlendiriliyor ya da kendileri karşılarına çıkan ilk enkazı görev yeri olarak seçiyor. Bayram Apartmanına ilk ulaşan Ankara İtfaiyesi olmuş. Ankara'dan 34 kişilik bir ekiple gelmişler. Başlarında müdürleri Nevzat Kaleli olmak üzere ekibin neredeyse bütün üyeleri Adapazarı ve Düzce başta olmak üzere pek çok depremde arama kurtarma çalışmalarına katılmış. Yanlarında iş makinaları da getirmişler. Biz ulaştığımızda kurtarma çalışmalarının başlamasının üzerinden henüz bir gün geçmişti ve enkaz altından dört yaralı ve beş ölü çıkarılmıştı. Nevzat Kaleli bize, Bayram Apartmanı'nın bölgedeki en riskli bina olduğunu anlattı: "İki bina çökerken birbirine yaslanmış. Üst katlar çökmemiş. Bu yüzden çalışmaları paralel ve dengeli yürütüyoruz. Aksi takdirde binalar yıkılacak ve aşağıda canlı bulma ihtimali sıfıra inecek. Üstelik arkadaşlarımız da enkaz altında kalabilir." İtfaiyeciler güçlü cihazlarla ortam dinlemesi yaparak kendilerine bir yol bulmaya çalışıyor. "Bu cihazlar, nefes alırken çıkarılan hırıltıyı bile algılıyor," diyor itfaiye başçavuşu Nurettin Yiğit. Ama onlarca kez "Sesimi duyan var mı?" diye bağrılmasına rağmen sonuç alınamıyor. Yine de ekip yılmıyor. Önce iş makinelerinin de yardımıyla bodruma ulaşılıyor. Orada kimseye rastlanmayınca bütün odalara koridor açılıyor ve cesetlerle karşılaşılıyor. Kaleli'nin bir yakınmasını aktarmak zorundayız: "İnsanlarda yanlış bir bilinç var. Deprem anında kolon ve kirişlerin altında durmanın güvenli olduğu sanılıyor. Oysa bizim bulduğumuz ölülerin büyük kısmı kolon ve kirişlerin altına sıkışmıştı." Çalışmalar vardiya yöntemiyle devam ediyor ve bizim oradan ayrıldığımız 26 Ekim Çarşamba akşamına kadar enkazdan çıkarılanların sayısı 19'a yükseliyor. Sadece dördü canlı. Kaleli kendilerini çok duygulandıran bir durumu anlatıyor. "Canlı çıkaramadığımız durumda bile insanlar bizi alkışladı. 'Hiç değilse yakınımızın cesedini buldunuz, orada bırakmadınız,' diye. Çok acı bir duygu!"

SON UMUDU BEKLEYENLER
İtfaiye müdürünün sözünü ettiği durumun nedeni Bayram Apartmanı'nın enkazında kimlerin olduğunun tam olarak bilinememesi. Daha önce de sözünü ettiğimiz gibi burası bir kafe ve kafede bulunanların çoğu muhtemelen Erciş dışından. Burada memur olan ve kendilerinden haber alamadıkları yakınlarını aramak üzere Erciş'e gelenler aramaya ev ve iş yerlerinden başlıyor. Bir sonuç alamadıkları takdirde çevrenin telkinleriyle buraya yöneliyorlar. Gece olduğunda Erciş sokaklarında yalnızca kurtarma ekipleri ve yakınlarının bina enkazlarından çıkarılmasını bekleyen insanlar kalıyor. Biz oraya ulaştığımızda Bayram Apartmanı'nın önünde yakınlarını bekleyen sekiz aile vardı. Evin karşısındaki küçük parkta ateş yakmış gözlerini ayırmadan çalışmaları seyrediyorlardı. Umutla kabullenme arasında gidip geliyorlardı. Bekleyenler arasında Mustafa Kanter de vardı. Enes Kanter'in diğer amcası. Kendini oradan oraya atıp kurtarma ekibine yardımcı olmaya çalışıyor. Ne zaman ortam dinlense 'İçerden kesin bir ses duyuldu,' diye düşünüyor. Bir yandan ailesinin umudunu canlı tutmaya çalışıyor, diğer yandan kendince kurtarma yolları arıyor. Abdüssamet Kanter'e ertesi gün ulaşılıyor ama ne yazık ki canlı çıkarılamıyor. Biz ayrılırken Bayram Apartmanı'nın önüne yakınlarını bekleyenlerin sayısı 20'yi bulmuştu. Oraya gelen bir öğretmen de elindeki 80 kişilik listeyle hem yakınlarını arayanlara hem de kurtarma çalışmalarını yapanlara yol göstermeye çalışıyordu.

HİÇ OLMAZSA BİR KİŞİNİN YARASINI SARALIM
Gece yarısı, gözümüzü yaşartan manzaralarla da karşılaşıyoruz. Bunların başında civar illerden kendi imkanlarıyla yardım getiren ve bu yardımları kendi elleriyle dağıtanlar var. Bunlardan biri Seracettin Özden. Ağrı'da yaşıyor. Oto kiralama işleriyle uğraşıyor. Kocaeli depremini yaşayanlardan. Biliyor bu acının ne olduğunu. "Kendi evimizde sıcak yerdeyiz. Ama burada insanlar soğukta, sokakta kalmış olabilir. Belki bir ihtiyaç olur, az da olsa birilerinin yarasını sarabiliriz," diye düşünmüş. Gidip battaniye, yorgan, çocuk kıyafeti, ayakkabı gibi malzemeler satın almış, arabasının arkasına doldurup getirmiş. Bu yolculuğunda ona amcaoğulları Sadık ve Necmi Arslan da eşlik etmiş. Getirdiklerinin bir kısmını bırakıp yola devam ediyorlar. Onlardan bir saat sonra bu defa Muşlu yardımseverler geliyor. Yükleri kek ve su.

"KORKMA SEVGİLİM, BEN BURADAYIM"
Van depreminin en dokunaklı sahnelerinden biri Bayram Apartmanı'nda görüldü. İtfaiye kameraları tarafından kaydedilip televizyonlarda yayınlanan bu görüntü iki nişanlının buluşması idi. Üsteğmen Onur Eryaşar'ın nişanlısı öğretmen Gül Karaçoban, deprem olduğunda arkadaşlarıyla birlikte Buse Kafe'de yemek yiyordu. Enkaz altında kaldı. Nişanlısının orada olduğunu bilen Eryaşar gelerek sabaha kadar binanın önünde bekledi. Bekleyiş muştusunu verdi, Gül Karaçoban'a canlı olarak ulaşıldı. Kurtarıcı ekibin isteği ve izni üzerine Eryaşar kurtarma çalışmaları sırasında nişanlısıyla konuşarak onu uyanık tuttu; ona moral ve güç verdi. Depremden hemen sonra kendi imkanlarıyla kurtulanları saymazsak Bayram Apartmanı'nın enkazından canlı olarak çıkarılan diğer kişilerin isimleri şöyle: Tuğba Özbek, Halil Öztemel ve Yavuz (Soyadı bütün çabalara rağmen alınıp kurtarma defterine kaydedilememiş).

MUHABBET KUŞLARI VE KÖPEKLER
24 Ekim gecesine dönersek... Sabaha doğru çalışmalar sonuç veriyor ve binanın en altında bulunan bodruma giden bir yol açılıyor. Karanlıkta yeni bir umut ışığı. İşte bu noktada arama kurtarma çalışmalarının gizli kahramanlarından biriyle tanışıyoruz. Adsız demeyeceğim, çünkü onun bir adı var: Rüya. Rüya bir arama kurtarma köpeği. Açılan dehlizden girip içerde kimse var mı diye bakıyor. Bir iz ya da koku hissederse havlıyor. O ana kadar bu yöntemle üç kişiye ulaşılmış. Güzel haber: Bodrum çökmemiş. Kötü haber: Binada bulunanların hiçbiri bodruma inmemiş. Dolayısıyla kimse bulunamıyor ve Rüya da havlamıyor. Çaresiz, arkadaşları Bozo'nun ve Paşa'nın yanına dönüyor. Üçü birlikte yararlı olabilecekleri bir başka zamanı bekliyorlar. O gece Bayram Apartmanı'nda ve çevresinde yalnızca köpekler yok; kuşlar da var. Ama cansız olarak... Binanın en alt katı kuşçu dükkanıymış ve sanırım hepsi enkaz altında kalmış. İtfaiyeciler çalışmalar sırasında çok sayıda kuş, özellikle muhabbet kuşu ölüsüne rastladıklarını söylüyor. Bazılarının tüyleri her yere yayılmış.

DEPREM KARDEŞLİĞİ
26 Ekim Çarşamba günü Bayram apartmanındaki çalışmalara Adapazarı ve Düzce depremlerini yakından yaşayan iki isim, Düzce eski Belediye Başkanı Ruhi Kurnaz ile Adapazarı eski Belediye Başkanı Aziz Duran da katılıyor. Çalışmalara bizzat nezaret ediyor; kurtarma ekibinden bilgi alıyor, bekleyen aileleri teskin ediyorlar. Kendilerine iki deprem arasındaki farkı sorduğumuzda iş makinalarını göstererek: "Şunlardan bir tanesi için neler vermezdik," diyorlar.