Uçak havalandıktan bir süre sonra servis arabası bulunduğum sıraya ulaştı ve hostes eğilip sordu: "Ne içersiniz?" Hiç düşünmeden, "Domates suyu," yanıtını verdim. Hostes zaten benden bu yanıtı duymaya hazırmış gibi, "Tuz ve karabiber de ister misiniz?" diye aynı tempoyla ikinci soruyu yöneltti. Ben de sanki karabiber ve tuz olmadan domates suyunu hiç içmezmişim gibi, "Tabii," diye diyaloğa son noktayı koydum. Allah Allah, içimden şeytan mı dürttü de domates suyu istedim hostesten? Sahi ben son kez ne zaman domates suyu içmiştim? Fazla düşünmem gerekmedi; hatırladım. Birkaç hafta önce yine bir uçak yolculuğunda hostesle aynı konuşma aramızda geçmiş ve ben de kemali afiyetle domates suyumu yudumlamıştım. Peki, yeryüzündeyken hiç domates suyu içiyor muyum? Fazla düşünmem gerekmedi: Hayır, hiç içmiyorum. Evde bulunan meşrubat çeşitleri arasında da domates suyu yok. O halde nereden aklıma geliyor uçağa bindiğimde domates suyu içmek? Kolalar, meyve suları kısa sürede satılır, buna karşılık market raflarında domates sularının üstü, müşteri çıkmadığı için toz tutarken, domates suyu kutuları neden uçak trolleylerinde hostesin ilk elini attığında alabileceği ön sırada bulundurulur? Bu konu kafamı kurcalamaya başladığı andan itibaren çevreyi gözlemeye koyuldum. Gerçekten de yolcuların önemli bir bölümü benim gibi domates suyu içmekteydiler. Artık bu gizemli durumu aydınlatmak için araştırmaya başladım.
RAKAMLAR KONUŞSUN
Ulaştığım bilgiler hiç de aydınlatıcı olmadı. Yumurtanın mı tavuktan, tavuğun mu yumurtadan çıktığı sorusuna bugüne dek bir yanıt bulunamadığı gibi, literatürde, insanların niçin uçakta akıllarına domates suyu geldiğine ilişkin de inandırıcı bir cevaba rastlamadım. Buna karşılık sayısız kaynakta, uçak yolculuklarında açıklığa kavuşturulamayan son gizemli durum olarak bundan söz ediyor. Öyle ki, uçaklarda ne kadar domates suyu tüketildiğinin istatistikleri bile yayınlanmış. Örneğin bir havayolu şirketinin, uçaklarında bir yılda tükettiği alkolsüz içeceklerin miktarlarına baktım. Portakal suyu 70 bin 200 litre ile birinci sırada yer alıyor. Bunu, 65 bin 280 litreyle su, 44 bin 280 litreyle kolalı içecekler izliyor. Domates suyu ise bunun hemen altında, 41 bin 340 litreyle dördüncü sırada. Dolayısıyla domates suyu merakı sadece benim bindiğim uçaklara özgü bir durum değil, bütün dünyada az ya da çok benzer ölçülerde görülen bir salgın, bir tutku halinde. Domates suyu tutkusunun bir havayolunun ticari başarısını tehlikeye sokabileceğini söylesem inanmazsınız. O halde buyurun; 1993 yılında Alman Lufthansa Havayolları domates suyunu uçaklarından kaldırmış. Birkaç saat içinde bütün seferlerde olay çıkmış, neredeyse isyan patlak veriyormuş. Lufthansa bugün yolcularına yılda toplam 1,4 milyon litre domates suyu sunuyor ve artık kimse bunu ikram listesinden çıkarmaya cesaret edemiyor. Peki, bu inanılmaz merakın sebebi ne? Araştırmalarımda gördüğüm kadarıyla herkes buna kendi kafasına göre bir gerekçe bulmuş. En yaygın gerekçe, 'taklit efekti' adı verilen durum. Bu teorinin yaratıcıları, "Önünüzdeki kişi domates suyu isteyince, sizin de aklınıza gelmiş oluyor ve siz de onu ısmarlıyorsunuz," diyorlar. Peki, uçaklardan kaldırıldığında, yani kimse domates suyu içmediği halde niçin yolcular tepki gösteriyor? Buna verilen yanıt ise, o seferde domates suyu olmasa bile, insanların daha önceki uçak yolculuklarında şartlanmış olmaları ve uçağa biner binmez akıllarına domates suyunun gelmesi. Yine de bütün bu bilgiler benim evde, gittiğim herhangi bir misafirlikte ya da barda bugüne dek ağzıma hiç domates suyu koymadığım halde hemen her uçak yolculuğumda diğer yolcularla birlikte niçin domates suyu ısmarladığım konusunda tümüyle inandırıcı bir gerekçe oluşturmuyor. Ancak bu kadar araştırma yeter. Sanki her şeyi belli bir mantık temeline dayandığı için mi yapıyoruz? Uçaklarda domates suyu tutkusu da çağımızın açıklığa kavuşturulamamış sırlarından biri olarak kalsın.
