Akdeniz Üniversitesi Organ Nakli Merkezi Sorumlusu Doç. Dr. Alihan Gürkan, çapraz nakille ilgili soruları yanıtladı...
Bakanlık, çapraz nakillerin etik kurula girmeden doğrudan yapılmasına karar verdi. Bu durum, organ naklini artıracak mı?
Kesinlikle. Ben yüzde 10-15 artıracağını düşünüyorum.
Çapraz nakle neden ihtiyaç duyuluyor?
Çapraz nakiller, kan uyumu olmayan organ nakillerinin alternatifidir. Kan uyumsuz böbrek ve karaciğer nakilleri fikri Japonya'dan çıktı. Çünkü onların kültürüne göre beyin ölümü gerçekleşmiş kişilerin organları alınamıyordu. Bu yüzden de Japonya'da 17 yılda 20 kişi bile organını vermemişti. Japon bilim adamları da buna çareler aramaya başladılar. Kan uyumsuz karaciğer ve böbrek nakli de, böylece doğmuş oldu. Yenilik olmasına karşın yanında birtakım riskler de getirdi. Örneğin; bu hastalar daha fazla ilaç kullanmak zorunda kaldı. Şimdi çapraz nakille bu riskler ortadan kalkıyor.
İKİNCİ BİR ŞANS!
Çapraz böbrek nakli nasıl yapılıyor?
Çapraz böbrek naklinde, iki diyaliz hastası, alıcı ve onların yakınları olan iki verici bulunuyor. Bunlar karşılıklı olarak birbirlerine böbrek veriyorlar, bir çeşit değiş tokuş... İki farklı ailenin bireyleri; birbirlerinden habersiz olarak başladıkları bu mücadeleyle ilgili ortak bir görüşmeye çağrıldıklarında birbirlerinin yakınlarına hayat vereceklerini öğreniyorlar. Bir diyaliz hastası, bu yöntemin varlığını öğrenince daha büyük bir mücadele ile hayata tutunmaya başlıyor. Yaşamları kadavra listelerinden gelecek müjdeli habere bağlı olan hastalar için bu yöntem le ikinci bir şans doğuyor.
En fazla kaç kişi nakle girebilir?
Aslında teorik olarak üç çift çapraz nakle girebilir ama yaygın olanı iki çiftle yapılandır. Kan gruplarının uyması sağlanıyor, kan grubunun Rh pozitif ya da negatif olmasının hiçbir önemi bulunmuyor.
Çapraz nakle girecek eşler birbiriyle tanışıp uyuşmasını istiyor musunuz?
Sosyal açıdan uyuşmaları önemli, ancak şart değil. Sosyal olarak zaten birbirlerine bağlanıp, akraba gibi oluyorlar. Birbirleriyle görüşüyorlar. İnsanları birbirleriyle karşılaştırıyoruz ve imza atıyorlar.
DESTEKLENMELİ!
Çapraz nakle girecek çiftlerin özel istekleri oluyor mu?
Alınan ve verilen organın kalitesinin eşit olmasını istiyorlar. Biz de mümkün olduğu kadar yaş kriterine dikkat etmeye çalışıyoruz. Şimdiye kadar hiç dini kriter öne sürene rastlamadım. Organ beklemenin acılarını çekmiş insanlar, bu ayrımı yapmıyorlar. Hepsi diyaliz acısının dinmesini istiyor.
Türkiye'de insanlar yakınlarına organlarını rahatlıkla bağışlarken, ölülerinin organlarını neden bağışlamıyorlar?
Türkiye gibi beyin ölümü konusunda dünya lideri olabilecek bir ülkede, biz canlı organ nakli yapmamalıyız. Gerekli alt yapıyı artırıp, sadece kadavra nakli ile organ nakli problemini çözebilecek düzeyde olmalıyız. Türkiye'de bu olanak var. Kadavra bağışı yapan aileleri, devletin teşvik etmesi gerekli. Eğitim-öğretim desteği, sağlık sigortası ve iş bulma konusunda öncelik gibi devlet destekleri kesinlikle organ bağışını artıracaktır. Organı bağışlanan kişinin ailesi, devletin sağlayacağı imkanlar sayesinde kesinlikle ölen kişinin, organlarını bağışlayacaktır.
HİÇBİR YASAL ENGEL YOK!
Hastalar kendileri çapraz nakle girecek kişileri bulabilirler mi?
Bulabilirler. Hiçbir yasal engel yok! Organ nakli bekleyen ailelerin birbirleriyle insanlık onuruna yakışan bir sistem ile değiş tokuşa girmeleri, organ satışı gibi ahlaksız bir yolun da önünü kesiyor.
RİSKİ DE MALİYETİ DE GERÇEKTEN ÇOK AZ!
Çapraz nakil için yaş ya da cinsiyet gibi kriterler aranıyor mu?
Normal nakillerde aranan tıbbi uyumlar ve şartlar dışında bir fark yok! 18 yaşın altında bir verici olması mümkün değil. Aileler uyum gösterdikten sonra, hekimler olarak biraraya gelip gerekli değerlendirmeleri yapıyoruz. Bugüne kadar karaciğer naklini, çapraz nakil yöntemiyle hiç yapmadık. Çünkü çok meşakkatli bir işlem. Dört kişinin aynı anda iki ameliyathanede operasyona girmesi gerekiyor. Uygun kişiler bulunduğunda bunu da yapmak istiyoruz. Yakın bir zaman diliminde akut karaciğer yetmezliği gibi durumlarda, kan uyumsuz karaciğer nakli yerine çapraz nakillerin de tercih edilmesi gerekecek. Çünkü riski de maliyeti de gerçekten çok az.
ETKİN BİR YÖNTEM
Çapraz nakiller yerine insanın ailesinden birinden organ alması daha iyi değil mi?
Kan uyumsuz böbrek nakli için özel filtreler gerekiyor. Devlet 40-50 bin olan bu filtreleri ödemiyor. Çapraz nakle girebilirlerse, bu maliyet olmadan riski az ameliyatlara girebilirler. Her zaman söylüyoruz; karmaşık bir yöntem olan kan uyumsuz nakil yerine, çapraz nakil daha etkin bir teknik.
ORGAN BAĞIŞI İÇİN 35 YAŞ ÜSTÜ UYGUN!
Organ bağışlayan kişi genç olsa iyi değil mi?
Canlı vericili nakiller söz konusu olduğunda, organ alırken çok dikkatli davranmak şart. Mümkün olduğu kadar 35 yaşın üzerindeki kişileri organ nakline yönlendirmek gerekli... Ben, kişisel olarak genç bir verici geldiğinde, ailenin diğer bireyleriyle mutlaka konuşuyorum.
Bir gün sizin organ nakline ihtiyacınız olsa kimden almayı tercih edersiniz?
Konu böbrekse, daha ileriki yaşta olanlardan yani anne ve babamdan alırım. Daha sonra eşimden, başka çarem kalmadıysa da çocuğumdan alırım. Biz biliyoruz ki; tek böbrekle yaşayanlar için 20 yıldır araştırmalar yapılıyor. Bu araştırmalar, riskin nerdeyse sıfıra yakın olduğunu söylüyor. 40 yaş ve üzerindeki herkes, Türkiye'de herkese rahatlıkla böbreğini verip, problemsiz bir hayat yaşıyor. Araştırmalar arttıkça belki 30 yaşındakiler de böbreğini rahatlıkla verebilecek.
ONLAR ÇAPRAZ AİLE OLDULAR!
Aysun ve Ergün Engin, yeni evlenmişlerdi. Aysun Engin, henüz minik oğullarına hamileydi. Ergün Engin'i grip zannedip, hastaneye götürdüğünde organ yetersizliği teşhisiyle karşı karşıya kaldı. Aysun Engin, iki yıllık eşine hemen böbreğini vermek istedi. Ancak kocası B Rh pozitifti ve mümkün değildi. Gaziantepli aile, yeni çareler aramaya başladı.
ORGAN KARDEŞLERİ
O sırada Fatma Namlıoğlu ve 20 yıllık eşi Ahmet Namlıoğlu da organ nakli listesine yazıldılar. Ahmet Namlıoğlu, iki yıldır diyalize giriyordu. 20 yıl içinde beş çocuk yetiştirmişlerdi. Fatma Hanım hiç tereddüt etmeden eşine böbreğini vermek istemişti ama kan grubu uyumsuzdu. Bunun üzerine çapraz nakil listesine yazıldılar. Daha önce hiç karşılaşmamış olan bu iki aile, çapraz nakil için uyumlu çıktı. 48 yaşındaki Fatma Namlıoğlu böbreğini 26 yaşındaki Ergün Engin'e, 20 yaşındaki Aysun Engin ise böbreğini Ahmet Namlıoğlu'na verdi. O gün birbiri ardına gerçekleşen operasyonlardan sonra iki aile, organ kardeşi ve akraba gibi olmuştu.
