Akıl hastaneleri artık yalnızca Uganda'da var

İstanbul Tıp Fakültesi'ne Liyazon Psikiyatri'yi kuran Prof. Dr. Sedat Özkan psikiyatride pek çok şeyin artık değiştiğini söylüyor. Özkan, kafamızda canlandırdığımız akıl hastanelerinin ve filmlerden aklımızda yer eden terapi seanslarının artık eskilerde kaldığını belirtiyor. Humanite Psikiyatri Gündüz Hastanesi'ni açan Prof. Dr. Sedat Özkan pisikiyatrideki bu yeni dönemi anlattı:
En iyi psikolojik tedavi sizce nerede yapılıyor?
Binlerce insanın tecrit edilerek kapalı parmaklıklar ardında tedavi edildiği depo hastaneler artık kalmadı. Bu tip hastaneler yalnızca Uganda gibi ülkelerde var. Bu yolla zaten psikiyatri tedavisi yapılması da imkansız. Bir hastanın yatması gerekiyorsa kliniğe yatırılabilir. Süresi de mümkün olduğu kadar kısa tutulmalıdır. Kişinin tedavisinin yapılıp en kısa zamanda topluma kazandırılması gerekli.

GÜNDÜZ HASTANESİ
Peki, muayenehane anlayışı da bitti mi artık?
Evet, bence sona erdi. Muayenehaneler tedaviler için yeterli olmuyor. Psikiyatride yeni sistem gündüz hastane modelidir. Psikiyatri hastalarını aile ve toplumdan koparmadan hastane hizmetlerinin tümü ve tedavileri yapılmalı ama hastaların kısa süreli hastanede tutulup sonra yaşamlarına dönmeleri sağlanmalıdır.
geç kalınmamalı
Bazı hastaları topluma geri kazandırmak suç işlemelerine yol açmaz mı?
Akıl hastalarının daha çok suç işlediği inanışı tamamen yanlıştır. Şizofreni hastalarının cinayete meyilli olduğu düşünülür ama ben buna inanmıyorum. Kronik şizofreni hastalarının beyinlerinin yüzde 10'unda bozulma vardır, ne kadar erken teşhis edilirse o kadar çabuk sağlıklarına kavuşurlar.
Peki, tehlikeli değiller mi?
Bakın bu konudaki korkularımız aslında ön yargılarımızdan kaynaklanıyor. Ben genelevlerde de hapishanelerde de psikiyatri araştırmaları yaptım. Ortaya çıkan fikir şu oldu: Genelevdeki kadınlar kader mahkumu değiller. Onların çoğu benzer öyküleri anlatsa da, zorunlu olarak genelevde çalıştıklarını söyleseler de aslında çoğunda kişilik bozukluğu bulunduğunu keşfettik. Hapishanedeki insanların yanında olunabilseydi, cinayetlerin büyük bir çoğunluğunun önlenebileceğini gördük. Psikiyatride geç kalmamak çok önemlidir. Bu nedenle o kişilere zamanında müdahale edip onları topluma kazandırmak şarttır.

İNTİHAR YÜZÜNDEN KİMSEYİ KAYBETMEDİM
İntihar eğiliminde olanlara ne yapmak lazım, bunu bile bile o kişileri evde tutmak çok tehlikeli olmaz mı?
Bazı hastalar için klinik tedavi gerekebiliyor. Ancak bunu mümkün olduğu kadar aza indirmek lazım. Ben bugüne kadar hiçbir hastamı intihar nedeniyle kaybetmedim. Hızlı tedavi önemlidir, yatış süresini azaltmak tedavinin başarısını sağlar. Tekrar ediyorum 32 yıllık hekimlik hayatımda hiçbir hastamı kaybetmedim. Hastalar takibim altındadır ve tedavileri dışarıda da olsa mutlaka yapılır.

DIŞARIDA TEDAVİ EDİLEBİLİR
Alkol ya da madde bağımlılığı olan kişi, ne kadar hastanede yatarsa o kadar yararlıdır diye bir yaklaşım yok. 12 saat içinde detoks uygulanabilir. Bu, en fazla 48 saat sürer ve hastalar daha sonra terapi uygulanmak kaydı ile taburcu edilebilirler. Yatarken alkolden ya da maddeden uzak duran kişi dışarı çıkınca bunlara sarılacak diye bir şey de yok.

FİLMLERDE OLDUĞU GİBİ ELEKTROŞOK UYGULANMAZ
Artık bir insan istemiyorsa deli gömleği giydirilmiyor mu?
Deli gömleği diye bir şey kalmadı artık. Karga tulumba hastaneye götürmenin bir yararı yok. Hastanın onayı olmadan artık enjeksiyon bile yapamazsınız. Hastayı tedavi olması gerektiğine ikna etmek gereklidir. Bunu yapamayan hekim, zaten tedavide de kolay kolay başarılı olamaz.

İZİN GEREKLİ
Peki ihtiyacı varsa, zorla hastaneye götürmek mümkün mü?
Hasta zor durumdaysa ve en önemlisi çevresine ya da kendisine zarar verme eğiliminde sanrılar görüyorsa o zaman önlem alınabilir. Kaymakamlığa haber verilir. Kaymakamlık onayı olursa mutlaka bir psikiyatri uzmanının gözetiminde hastaneye götürülmesi sağlanır. O da zorla deli gömleği giydirilerek değil ikna yoluyla yapılır. Ailesinden biri karar verdi diye bir kişiyi tutup hastaneye zorla götüremezsiniz. Hastayı travmatize etmemek gerekir.
Hâlâ elektroşok yapılıyor mu?
Psikiyatrinin ameliyatı elektroşoktur. Bazı hastalara yapılması şarttır. Ben çok da yararlı olduğuna inanıyorum ama filmlerdeki gibi yapılmaz. 1997'den beri anestezi eşliğinde elektroşok yapıyoruz. Hastanın buna onay vermesi şartı aranıyor ve toplam 15 dakika sürüyor.

SANRI GÖRÜRLER
Majör melankolik ve intihar riski olan hastalar bazen sanrı görür, sesler duyarlar. Bu hastalara elektroşok yapılır ama bunu anestezi olmadan yapmak, canlı canlı ameliyat yapmak gibidir! Acı vererek elektroşok yapılmaz.

EŞCİNSEL GELİRSE YARDIM EDERİM
Eşcinsel olan biri tedavi için size geldiyse, "Senin durumun bir hastalık değil" diye geri mi çevirirsiniz, yoksa tedavi mi edersiniz?
Bana gelen bir hastayı asla geri çevirmem. Bana geldiyse bir takım sorunları var demektir. Onları çözmeye çalışırım.

KİMSEYİ GERİ ÇEVİRMEDİM
Pedofili hastalarını psikiyatri tedavi edemiyor, size bu rahatsızlıkla biri gelirse geri çevirir misiniz?
Ben, tedaviyi sabote etmeyen hiçbir hastamı geri çevirmem. Pedofili; dürtü sapkınlığı demektir. Pedofili olan bir hasta eğer bana geldiyse tabii ki ona yardımcı olurum. Sonuçta tedaviye uyum sağlaması onun kendisine ve çevresine zarar vermesini engeller.

HASTANIN YANINDA OLUNMALIDIR
Psikolojik bozukluğu olan biri ailesine zarar vermez mi?
Hayır, bizim aile yapımızın koruyucu özelliği var. Şefkat ve sevgi, sosyal olarak yanında olmak tedavinin bir parçasıdır. Tedavi gören hastadan korkmamak gereklidir. Çünkü tedavi olan kişi zarar vermez. Bizim toplum olarak en büyük özelliklerimizden biri hastalarımıza sahip çıkmaktır, bunun kaybedilmemesi gereklidir. Mümkün olduğu kadar psikiyatri hastasının yanında olmak ama tedavisinin de bu sırada sürdürülmesi önemlidir.

YENİDEN DÜZENLENMELİLER
Akıl hastaneleri sizce kapatılmalı mı?
Bu anlayış yeniden düzenlenmeli. Bakanlığın bu konudaki yaklaşımına tamamen katılıyorum. Farklı hasta profilleri aynı koğuşta tutulamaz. Şizofreni hastası ile OKB yani takıntı hastasını aynı koğuşa vermek büyük bir hatadır. Kanser olup depresyona giren birini kalp hastası ile aynı yere yatırmak gibidir.

YARIN: AĞRININ PSİKİYATRİDE ANLAMI