Bir CEO'ya günde 1 milyon dolar verilir mi? Yani saatte 42 bin, ya da dakikada 700 veya saniyede 12 dolar? Ya da şöyle düşünün. Şu sözcükleri okuduğunuz sürede 100 doları cebe indirebilirdiniz. Bu yazıyı bitirene kadar da... Hesabı siz yapın.
Apple'da bu sorunun cevabı vurgulu bir "evet", üstü de cabası. Steve Jobs'dan beri Apple'da veya halka açık bir başka Amerikan şirketinde, hiçbir İcra Başkanı Timothy D. Cook kadar büyük bir hisse ikramiyesi almadı. Cook geçen Ağustos'ta, Jobs'un ölümünden birkaç ay önce Apple'ın CEO'su olan kişi.
2011'deki nakit maaşı 900 bin dolardı. Fakat bunu Apple hisseleri şeklinde bir kereliğine verilen bir ikramiye izledi. İkramiyenin baştaki değeri 376.2 milyon dolardı. Mart sonundaysa şirketin değerlenmesiyle kabaca 634 milyon doları buldu. Apple'ın son başarılarında Jobs'la birlikte Cook'a da pay biçiliyor. Şirket, ikramiye paketinin 10 yılı aşkın bir süreyi kapsadığını belirtiyor. Apple'ın hissedarları da büyük bir çoğunlukla paketin lehinde oy kullandı. Georgetown Üniversitesi'nin yeni yaptığı bir araştırmaya göre Amerikalı ortalama bir üniversite mezunu ömrü boyunca 2.3 milyon dolar kazanıyor. Üst düzey yöneticilerse genel olarak geri kalan bizlerden çok daha fazla ücret alıyor. Ekonominin krizde olup olmaması bunu değiştirmiyor. Son yıllardaki çalkantıların ardından, Amerikalı büyük şirketlerdeki en çok kazanan 100 yöneticinin ücretleri 2011'de istikrar buldu. Onlar yüzde 1'ciler değil, yılda 10 milyon dolar kazananlar kulübünün üyeleri. CEO ücretlerini değerlendiren California merkezli Equilar firmasına göre işte bazı rakamlar: İlk 100 yöneticinin toplam gelirleri 2010'dan 2011'e yalnızca yüzde 2 arttı. Listedeki maaşların geometrik ortalaması 14.4 milyon dolar. Ortalama bir Amerikalının yıllık geliri 45 bin 230 dolar. CEO'lara ödenen toplam ikramiye 2.1 milyar dolar, yani Sierra Leone'nin bir yıllık üretimine yakın. Resmin tamamını ancak Haziran'da, yönetici ikramiyeleri tüm ayrıntılarıyla kurumsal beyannamelere yansıdığında görebileceğiz. Fakat 30 Mart itibariyle mevcut veriler Amerika'da yeni bir seçkinler sınıfının doğduğunu işaret ediyor. Onlar yılda 10 milyon dolardan fazla kazanan CEO'lar. Bu insanlar halka açık şirketlerin, yani hisseleri borsadan alınabilen firmaların icra başkanları. En büyük hedge fon yöneticilerinin geçen yılki toplam kazançlarıysa 14.4 milyar dolardı. Fakat beyannamelerdeki donuk rakamları ilginç kılan şeyler oradaki ayrıntılar: Yüklü hisse hibeleri, yılda bir dolarlık göstermelik maaşlar veya buhar olan ikramiyeler. Cook, Equilar'ın listesinde dokuz haneli geliri olan tek icra başkanı. Aldığı ikramiye o kadar büyük ki, kendisini izleyen dokuz CEO'nun ikramiye toplamını geride bırakıyor. Ve o CEO'lar arasında 77.6 milyonla Oracle'dan Lawrence J. Ellison ve 43.1 milyonla Viacom'dan Philippe P. Dauman da var. Equilar'ın Araştırma Direktörü Aaron Boyd, Cook'un ücretiyle ilgili olarak, "Aldığı miktar o kadar yüksek ki, istatistikleri çarpıtıyor" diyor. J. C. Penney'in yeni yöneticisi Ronald B. Johnson da 53.3 milyon dolarlık toplam ikramiyesiyle üçüncü sırada yer alıyor. Neden? Çünkü geçen yıl Apple'ın kıdemli başkan yardımcısıyken bu görevinden ayrılmış, o anki değeri 101 milyon dolar olan, ama süresi dolmadığı için değerlendiremediği şirket hisselerini de yakmıştı. Böylece J.C.Penney ona bir seferliğine 52.6 milyon dolarlık bir ikramiye verdi. Başı çeken diğer yöneticilerden bazıları Occidental Petroleum'dan Stephen I. Chazen (31.7 milyon dolar), Motorola Solutions'tan Gregory Q. Brown (29.3 milyon dolar) ve Starbucks'tan Howard D. Schultz (16.1 milyon dolar). Kriz olunca birçok şirkette yönetici maaşları sert bir düşüş göstermişti. 2010'daki toparlanmayla da maaşlar yukarı doğru fırladı. Maaşların artık istikrara kavuşması, yönetim kurullarının ekonomik gidişatı öngörebildiklerini gösteriyor. Aynı kurullar, yönetici maaşlarına yönelik eleştirileri de dikkate almışa benziyor. Bazı şirketler gizli ikramiyeleri azalttı ve ücretleri gelir ve hisse fiyatı gibi performans ölçülerine daha sıkı bağladı. Şirketler geçen yı ldan beri yöneticilerin maaş paketlerini hissedar oylarına da tabi tutuyor. Bu oylamalar kriz ertesinde ABD Kongresi'nin Wall Street reformuyla ilgili olarak kabul ettiği Dodd-Frank yasasının bir sonucu. Danışmanlık firması Institutional Shareholder Services'ın Amerika kıtası araştırma bölümü başkanı Carol Bowie'ye göre, kimi şirketler hisse senedi opsiyonu şeklindeki ikramiyeleri bile kaldırdı ve ancak hedefe ulaşan yöneticilerin değerlendirebildiği hisseleri tercih etti. "Maaşlarda daha performans odaklı bir eğilim görüyoruz. Gerçekten performans artacak mı? Bekleyip göreceğiz" diyor Bowie. Berkeley'deki California Üniversitesi'nden Ekonomist Emmanual Saez'in bir araştırmasına göre 2010'daki ekonomik toparlanma sırasında toplam maaş artışlarının yüzde 93'ü en üstteki yüzde 1'e (380 bin dolar ve üstünü kazanan haneler) giderken kalan yüzde 99'un maaşları hemen hemen yerinde saydı. İşçi İstatistik Bürosu'na göre de ABD'de tam zamanlı maaşlı işçilerin haftalık ortalama kazancı ancak yüzde 1 artarak 2010'da 747 dolardan 2011'de 756 dolara yükseldi. Reel anlamdaysa ücretler yüzde 2'den biraz fazla düşüş gösterdi. Amerikan işçi sendikaları federasyonu AFL-CIO'nun yatırım bölümü başkan yardımcısı Brandon Rees, yöneticilerle çal ışanlar arasındaki uçurumun hiç bu kadar açılmadığını dile getirerek, "Amerikalı işçiler daha azla yetinmek zorundayken CEO'lar her zamankinden daha iyi durumda" diyor. Equilar, geliri 5 milyar doları aşan ve beyannamelerini 30 Mart'a kadar dolduran halka açık şirketleri yönetenlerin çıplak maaşlarını, nakit primlerini, ek ödemelerini, hisse ikramiye ve opsiyonlarını inceledi. Araştırma kıdem tazminatını, emeklilik varlıklarındaki değişimi ve önceki yıllarda verilip blokajı 2011'de kalkan hisseleri kapsamıyor. Dikkat çeken i simlerden biri, Citigroup'un İcra Başkanı Vikram S. Pandit. Şirket 2009'da vergi mükellef lerinin parasıyla kurtarıldıktan sonra Pandit, banka kâr etmeye başlayana kadar yılda 1 dolara çalışacağını söylemişti. Citigroup o günden bu yana kurtarılma parasını geri ödedi ve Pandit'e maaş vermeye başladı. Equilar'ın listesinde 45'inci sırada yer alan bu maaş geçen yıl 14.9 milyon dolardı. Citigroup'un eski hissedarlarıysa hâlâ ödeme alacakları günü bekliyor. Equilar'a göre şirketin net geliri geçen yıl yüzde 3 artmasına rağmen hisse fiyatları yüzde 44 düştü. Bazı ları Sermaye Piyasası Kurulu'ndan Dodd-Frank Yasası'na bir madde eklemesini ve icra başkanlarının gelirlerinin çalışanların ortalama gelirlerine olan oranını açıklamalarını istiyor. Sendika federasyonundan Rees, "Böylece CEO'ların ne aldıkları daha iyi anlaşılır. Yatırımcılar için bu gerekli" diyor.
NATASHA SINGER
