Yüzyıldan fazla yoğun ve katı bürokrasi ile yaşamış toplumun, çeyrek asırda bu cendereden kurtulması gerekirdi. Ama olmadı, olmuyor, olamıyor.
Bürokrasiyi düşman ilan edip, dışa açık büyüme dönemini başlatan Turgut Özal'dan bu yana "işleri daha kolay kılma" konusunda çok şey başarıldı.
Misal şirket kurmada 160 farklı işlem bugün 3'e indirildi. Gümrükler mal ve hizmet ihracatını kolay kılmak üzere dönüştürüldü. Devlet dairelerindekiler dahi, eskiye göre daha "bizden yana" tutum içinde. e-devlet uygulamaları sayesinde dünün azap verici bürokratik işlemleri "daha etkin, güvenli ve çabuk" halledilebiliyor.
Peki, sorun nedir? Sorun, zihinlerin hâlâ "katı bürokratik yapılara" kilitlenmiş olması... Üstelik bu zihinleri, devlet dairelerinde veya kamu kesiminde değil, her yerde görebiliyorsunuz. Mesela zaten ağır bürokrasiden şikâyetçi olan özel sektör firmalarında...
İnternet'in getirdiği sürat ve pratiklik dahi bu "bürokrasi mağduru zihinlere" yeterince fayda sağlamıyor. Firmanın sitesinde gördüğünüz bir malın stok bilgisini talep ediyorsunuz. Telefon ile ulaştığınız yetkili, "faks geçin biz de bilgi verelim" diyor. Faks dediğiniz, eski ve verimsiz dünyanın aracı. Kâğıt ve orman düşmanı bir teknoloji. Üstelik zaman değirmeni...
Zaten elektronik postanızda yazdığınız metni, bir kâğıda bastıracak, yetmedi bunu bir faks cihazıyla karşıya gönderecek ve ardından takip edeceksiniz... Firmanın yetkilisini "faks yerine elektronik posta yoluyla" iletişime ikna etmek, sizin becerinize ve sabrınıza kalmış bir şey.
İhracatçılardan örnek verelim; eski dünyanın alışkanlığıyla yığınca evrak talep eden firmalar var. Artık kullanım alanı kalmamış belgeler, hiç kimsenin şart koşmadığı izin kâğıtları, gerekli gereksiz fotokopiler... Sorduğunuzda; "bunlar şart" diyorlar ancak bu şartın nasıl bir değer yarattığını sorgulamıyorlar.
Hal böyle olunca pek çok firma, kendi "kraldan çok kralcı" bürokratları yüzünden fırsat kaçırıyor. Normalde 5 işgünü alacak proje dokümanı veya iş teklifinin hazırlanması, kurum içindeki "işgüzar" birimlerce uzadıkça uzayabiliyor.
Sanıyorsunuz ki özel sektör dinamizmi, bu ve benzeri örneklere izin vermez... Aslında durum bunun tam tersidir. Özellikle kuruma yeni iş fikirleri sağlayacak veya satınalma sürecinde daha uygun girdiler temin edecek insanlar, bu "kurum içi bürokratlarca" engellenebiliyor.
Örnekleri analiz ettikçe ortaya çıkan tablo, "güvensizlik" ve "risk üstlenme" gibi kavramlarla şekilleniyor. İnisiyatif almaktan uzak kişilerin, firmalarda kritik pozisyonlara getirilmesi "ölümcül hata" olarak nitelendirilebilir.
Yaptığı her işlemde, kendini garantiye almak için karşısındakini "bürokrasi" ile bıktıran bu belge-obur yöneticilerin firmaya maliyeti nedir dersiniz? Bu konuda bir çalışma yok fakat başka bir çalışma, size bir fikir sunabilir.
İşgücündeki her birey, 1 saatlik çalışma sonucu milli gelire ancak 6 lira katkı sağlayabiliyor. Aynı rakam, AB ülkelerinde 50 lira, ABD'de ise 80 lira...
Bu istatistiğe konu olan "işgücündeki ortalama bireyi" kendi firmanızda ve milli geliri de "sizin cironuz" olarak düşünün...
Ölçü olarak Batılı örneklerden yola çıktığınızda, firmanızın fazlasıyla "değer yaratmayan iş süreçlerine" sahip olduğunu görüyorsunuz.
Bizim KOBİ'ler, krizlerin yardımıyla(!) değer yaratmayan iş süreçlerini bulup ayıklama konusunda hayli başarılı olabiliyorlar. Fakat "iş yapma kültürü" eskinin "kazan/kaybet" yaklaşımına takılıp kalan "kurum için bürokrasi" yüzünden, yeterince verimli hale gelemiyorlar.
Vatandaşlık numarası ile pek çok bürokratik kademeyi atlama başarısını gösteren bizler, acaba neden hâlâ "iyi hal kâğıdı, ilmühaber, ikametgâh ve noterden tasdikli nüfus cüzdan sureti" ister, dururuz?
Bu soruyu cesurca sorabiliyoruz artık. Fakat kendi işimizi yönetirken kendi ürettiğimiz "gereksiz" bürokrasiyi sorgulamıyoruz bile.
Bizi korumaya yönelik bu "akılsız gayret" ve belge obur yöneticilerin işgüzarlıkları, kendi işimizi batırabiliyor oysa...