Geçtiğimiz Ocak ayının 25'inde Kumluca ilçemizde 9'uncusu düzenlenen geleneksel Deve Güreşleri beni yıllar öncesine götürdü. Bizim çocukluğumuzda da Antalya'da her yıl Konyaaltı sahilinde veya Memurevleri Mahallesi'nin bugünkü Atatürk Devlet Hastanesi'nin (SSK) batısında kalan yerde hem at yarışları, hem de deve güreşleri yapılırdı. O zamanlar buraya "Arap Alanı" denirdi. Herkes yiyeceğini alır, sabahtan Arap Alanı'na yaya olarak gelirdi. At Yarışı veya Deve Güreşi zamanı burada tam bir panayır havası eserdi. Köfte, ciğer satan arabalı seyyar satıcılar, simitçiler, gazoz satanlar müşteri kapabilmek için oradan oraya koştururlardı. Çukur, çamurlu bu alanda seyir için ahşap tribünler de bulunuyordu. O tarihlerde SSK binasının bulunduğu yer kentin dışı kabul edilirdi.
DAĞ FİLİ DENİYORDU
Develerin dünya yüzünde ne zamandan beri var olduğu hakkındaki bilgilerimiz kısıtlıdır. Ancak Sümerlilerin deveye 'Dağ Fili' dediklerini biliniyor. Bu nedenle devenin daha sonraki devirlerde evcilleştirildiğini var sayabilir. İ.Ö. 8. yüzyılda Geç Hitit devletleri ve Araplar deveyi kullanmışlardır. Asur Kralı Sanherib'in ordusunda, daha sonra Pers Kralı Keyhüsrev'in Lidya Kralı Kroisos ile yaptığı savaşta develerin yer aldığı görülmektedir (İ.Ö. 546). Develerden ürken atlar Lidyalı süvarilerin çözülmesine ve dolayısıyla savaşı kaybetmelerine neden olmuştur. Bu tarihi olay, İ.Ö. 6. yüzyılda Batı Anadolu'da devenin henüz bilinmediğini göstermesi bakımından ilginçtir.
DEVE GÜREŞLERİ
Erkek develerin birbirleriyle boğuşturulduğu bu güreşler, 20-30 yıl öncesine kadar Anadolu'nun Marmara, Ege ve Akdeniz bölgesinin hemen hemen her yöresinde yaygın olarak yapıldığı halde, bugün ancak birkaç bölgede yapılmaktadır. Buna neden son zamanlarda, gerek develerin yük hayvanları olarak önemlerini kaybetmesi sonucu, nesillerinin yavaş yavaş tükenmesidir. Ayrıca kırsal kesimde yaşayan halkın ilgi alanlarının başka yönlere kaymasıyla, deve güreşleri zamanla unutulmaya yüz tutmuştur. Ancak bugün her yıl Aralık ve Mart ayları arasında Manisa, Aydın'ın Selçuk ilçesi ile Antalya'nın Demre ve Kumluca ilçelerinde deve güreşleri düzenlenerek, bu geleneğin yaşatılmaya çalışıldığını görüyoruz.
DEVELER SÜSLENİR
Deve güreşi için önceden birtakım hazırlıklar yapılır. Güreşecek develer, gösterişli semerleri (havutları), başları güreş gününden bir gün önce süslenir. Başlarına ve semerlerine rengârenk kilimler, nakışlı örtüler örtülür. Ayrıca boncukla, deniz kabuklarıyla süslenmiş, renkli yünlerle örülmüş başlıklar takılır. Daha sonra yürüyüş ahengine uygun bir ritimde çalan çanları ile kent içinde müzik eşliğinde gezdirilir. Güreşin yapılacağı yer ve saat hakkında halka duyuru yapılır. Güreşçi develer özel olarak beslenir, yük taşıtılmaz ve bir yıl bu güreş için hazırlanır. Güreş öncesinde uzun süre kapalı bir yerde tutulur. Ertesi gün güreş için özel olarak hazırlanan erkek develer, gösterişli biçimde güreş alanına getirilir. Burada develer yalnız güçlerini değil aynı zamanda tüm takılarını da gösterirler. Cazgır adı verilen bir görevli güreş alanına giren develeri ve sahiplerini seyircilere tanıtır. Develer alana girdiklerinde, ağızlarında gem ve ayaklarında zincir vardır. Deve güreşini seyretmeye gelenler, oldukça geniş bir alanın etrafında yer alırlar. Alanda Yağlı güreşlerde olduğu gibi davul zurna çalınır.
DEVE GÜREŞLERİ NASIL YAPILIR?
Develer aslında uysal hayvanlardır. Ancak çiftleşme mevsiminde erkek develer, dişisinin dikkatini çekmek için diğer erkek develerle mücadeleyi göze alırlar. Güreş, develerin kızışma mevsiminde yapıldığı için, develerin kızışmasını sağlamak üzere güreşten önce alandan bir dişi deve geçirilir. Erkek develer, dişiyi görünce, büyük bir kıskançlıkla birbirlerine saldırırlar. Güreş böylece başlar ve iki deve birbirlerine boyun vurarak hücum ederler. Hasmını çeşitli hareketlerle kızdırıp kendine çeken deve, onu güreşe zorlar. Güreş, develerin birbirlerine baş ve vücutları ile itişmeleri başlar. Güreşte güçlü olmanın yanında, çeşitli güreş oyunları bilmesi devenin değerini arttırır. Güreş sırasında diz çöken, sırtı yere gelen, kaçan veya yere yıkıldıktan sonra güreşi sürdürmek istemeyen deve yenilmiş sayılır. Güreş sırasında çok kızgın olduklarından, birbirlerine zarar vermemeleri için, develerin ağızları bağlanır. Deve güreşleri üç kategoride yapılır. 6-7 yaş arasındaki küçük develer; 8-10 yaş arasındaki genç develer ve yaşlı develer. Güreş sırasında birçok hakem; kızgın develerin çevreye zarar vermelerini önlemek için de bazı görevliler vardır. Ellerinde urganlar bulunan bazı kişiler, develerin taşkınlık yapmasına engel olmakla görevlidir. Diğer bir görevli ise güreş sırasında aynı maç spikerliğinde olduğu gibi, güreşin seyri hakkında açıklayıcı bilgiler verir.
VERİLEN ÖDÜLLER
Deve sahiplerinin masrafları, güreşleri organize eden kuruluş tarafından karşılanır. Güreşi kazanan deve sahiplerine, bazen bir halı, bazen bir para ödülü verilir. Ancak deve sahibi için en büyük ödül hiç kuşkusuz, devesinin güreşi kazanmasıdır. Çünkü bu güreşin sonucu köyler arasında aylar boyu konuşulur ve tartışılır.
