Vitamin ve mineraller
Vitamin ve mineraller hayat için çok gerekli besin maddeleri olup, dengeli beslenmenin parçası olarak veya dışarıdan alınarak karşılanmalıdır. Vitaminler yağda eriyenler A, D, E, K ve suda eriyenler B kompleks (B1,B6,B2,B12, Niasin,Follasin,Biotin) ve C vitamini olarak sınıflandırılabilir. Kalsiyum, magnezyum, çinko, fosfor gibi pek çok mineral, vitaminli besinlerde mevcuttur. Vitaminlerin aşırı kullanımına bağlı zehirlenme bulguları ancak yağda çözünen vitaminlerde (A ve D) gözlenebilir. Suda çözünen vitaminlerin aşırı alımından kaynaklanan zehirlenmeler nadirdir.

A vitamini
A vitamininin karaciğerdeki içeriği doğumda düşük olmakla beraber kolostrum (annenin ilk sütü), anne sütü ve bebek mamalarından gelen bol miktarla hızla artar. Diğer yiyecekler (sebzeler, meyveler, yumurtalar, tereyağı, karaciğer) veya vitamin takviyeleri de A vitamini sağlar. Yiyeceklerin pişirilmesi, konserve yapılması ve dondurulmasıyla A vitamininin çok az miktarı kaybolur. Bu nedenle dengeli beslenen çocuklarda A vitamini eksikliği pek görülmez. A vitamini görme yetisinde esas rolü üstlenir. Kemiklerin büyümesinde ve gelişmesinde de etkilidir. Eksikliğinde göz bulguları sinsi gelişir ve karanlığa olan uyum bozulduğundan gece körlüğü ortaya çıkabilir. Zihinsel gelişmede ve fiziksel büyümede yavaşlama, ciltte kuruma ve pullanma, kansızlık gibi bulgular görülebilir.

Vitamin B kompleksi
B vitaminlerinin tümü birbiriyle yakın ilişki içindedir. Genellikle herhangi biri eksikse diğer B vitaminleri de eksiktir.

B1 vitamini
B1 vitamini suda çözünür. Anne sütü, inek sütü, sebzeler, tahıllar, meyveler ve yumurta gibi gıdalarda bulunur. Bu yiyecekleri içeren bir beslenme programı olan çoğu bebek ve çocuk B1 vitamini takviyesine gerek duymaz. Bunun yanı sıra B1 vitamini eksikliği çeken annelerin sütüyle beslenen bebekler eksiklik riski altındadır. B1 vitamini ısıyla parçalanır. Bu yüzden pişirme esnasında yiyecekten kolayca ayrılır. Ayrıca tahılların kabuklarında bol miktarda bulunduğundan tahılların işlenmesi vitaminin yararlarını azaltır. Çocuklarda B vitamini eksikliğinde yorgunluk, huzursuzluk, baş dönmesi, iştahsızlık, bulantı ve karın içi rahatsızlıkları görülür. İlerleyen bulgular arasında parmaklarda sızlama, yanma, hissizlik de olabilir. Anne sütü veya mamayla beslenme dönemi sonrasında, taze meyve ve sebze ile tam tahıllı gevrekler içeren bir beslenme, yeterli B1 vitamini almayı sağlayacaktır.

B2 vitamini (ribofilavin)
Çocukların büyümesi ve dokularının yenilenmesi için gereklidir. Karaciğer, böbrek, süt, peynir, yumurta ve yapraklı sebzelerde bulunur. Anne sütü ve inek sütü bol miktarda B2 vitamini içerir. Eksikliğinde çocukların dudak kenarlarında yaralar, dilinde hassasiyet, şişlik, göz iltihaplanmaları, gözyaşı problemleri, ciltte kuruma ve kansızlık gibi bulgular görülebilir.

Niasin
Niasin kaynakları arasında karaciğer, somon, kümes hayvanları ve kırmızı et bulunur. Pek çok tahıl ve sütte çok az niasin bulunur. Eksiklik bulguları; iştahsızlık, yorgunluk, halsizlik, uyuşukluk, baş dönmesi, ciltte kuruma ve pullanmadır. Ağız içinde yaralar, kusma, ishal ve uykusuzluk da görülebilir. Ayrıca ciltte güneş yanığına benzeyen, simetrik kırmızı lekeler olarak da ortaya çıkar.

B6 vitamini
Beyin metabolizması ve sinir sitemi için gereklidir. Anne sütü ve bebek mamalarının içindeki B6 vitamini miktarı çocuklar için yeterlidir. Ancak sütün ve tahılın uzun süreli olarak ısıda işlenmesi bu vitamini yok eder. Eksikliğinde çocuklarda nöbet, deri bulguları ve kansızlık görülebilir. Cilt lezyonları arasında göz, burun ve ağızda yaralar sık görülür. Çocukların dengeli beslenmesi eksikliğini önler. Ancak yüksek miktarda protein içeren gıdalarla beslenen çocuklarda takviye olarak B6 vitaminine gereksinim duyulabilir.

Biotin
Pek çok mikroorganizma biotin üretir. Bu nedenle eksikliği nadirdir. Cilt hassasiyeti, ağız lezyonları, saç dökülmesi, uyku hali, halsizlik, tırnak problemleri yaygın eksiklik bulgularıdır.

Folik asit
Hamilelikten önce ve hamilelik esnasında folik asit eksikliği, bebeğin üzerinde ciddi yapısal ve sinirsel eksikliklerin olmasına neden olur. Omurilikle ilgili problemler en yaygın olanıdır. Düzenli folik asit takviyesiyle bunlar önlenebilir.

B12 vitamini
Kan yapımında çok önemlidir. Et, balık, yumurta, süt ve peynirde bulunur. Bu vitamin ısıya dayanıklıdır. Beslenme eksikliğinden ziyade, bağırsak sistemindeki emilim problemleriyle de eksikliği ortaya çıkar. Bol miktarda sebzeyle beslenen bebeklerde eksikliğini görmek mümkündür.

C vitamini
Anne hamileyken yeterli C vitaminini aldıysa, bebek doğduğunda yeterli C vitamini depolarına sahip olacaktır. Tüm bebek mamalarında yeterli miktarda C vitamini bulunur. Ancak emziren anne düşük miktarda C vitamini alıyorsa, anne sütünün C vitamini içeriği de az olacaktır. Bu yüzden hamilelikte ve emzirme döneminde annenin yeterli miktarda C vitamini alması gerekir. İnek sütü çok az C vitamini içerir. Taze meyveler, özellikle de turunçgiller ve sebzeler iyi C vitamini kaynaklarıdır. C vitamini gereksinimi, ateşli hastalıklarda özellikle de bulaşıcı ve ishale neden olan hastalıklarda artar. C vitamini eksikliğinde çocuklarda huzursuzluk, sindirim sistemi rahatsızlıkları, iştah kaybı, kansızlık, yara iyileşmesinde yavaşlama gibi bulgular görülür. Turunçgiller ve taze meyve suları mükemmel C vitamini kaynaklarıdır. Emziren anneler günde yaklaşık olarak 100 mg C vitamini tüketmelidir. Portakal suyu veya domates suyunun günde 100 mg tüketilmesi skorbüt hastalığının (C vitamini alamayan çocuklarda, kendini halsizlik ve zayıflamayla gösteren bir hastalık) hızla iyileşmesini sağlar.

D vitamini
Büyüme, gelişme, sağlam kemik yapısı ve bağışıklık sistemi için gerekli olan vitamindir. Bebeklerin olağan diyeti sadece çok az miktarda D vitamini içerir. Anne sütünün D vitamini içeriği düşüktür. İnek sütünde ise daha da düşüktür. Tahıllar, sebzeler ve meyveler bir miktar D vitamini içerir. Piyasadaki inek sütü ve bebek mamalarının çoğu D vitamini takviyelidir. Çocuklarda D vitamini eksikliği, raşitizm adı verilen bir hastalıkla sonlanır. Bu hastalıkta vücut, kemiği kötü kalitede üretir ve kemik çabuk deforme olur. El ve ayak bileklerinde şişme ve kalınlaşma, kafatasının yumuşaması, yassılaşma ve bazen de kafada kalıcı asimetri ortaya çıkar. Kalıcı dişlerde hasar meydana gelebilir. Eş zamanlı olarak çocukların büyümesi yavaşlar, uzun kemiklerinde yaş ağaç kırıkları ortaya çıkabilir. Raşitizm, güneş ışınlarından faydalanarak ve oral yoldan D vitaminini alarak önlenebilir. Bilhassa anne sütüyle beslenen bebeklere günlük 400 IU D vitamini takviyesi yapılmalıdır. Anne sütünün 1 litresinde 12-60 IU D vitamini bulunur.

E vitamini
Pek çok yiyecekte bulunur, bu yüzden eksikliği nadirdir. Eksikliğinde kas güçsüzlüğü, kansızlık ve gözle ilgili bulgular ortaya çıkabilir. K vitamini Vücudumuzda kanamanın durdurulmasındaki pıhtılaşma yolunda görev alır. Anne sütünün K vitamini içeriği oldukça düşüktür. Bu yüzden yenidoğanın kanama problemleriyle karşılaşmaması için dışarıdan takviye gerekir. Her yeni doğan bebeğe doğumda 1 mg K vitamini takviyesi yapılır. Karaciğerle ilgili hastalıklarda, uzun süre antibiyotik kullanımına bağlı bağırsaktaki bakterilerin baskılanması sonucunda K vitamini eksikliği gelişebilir.

Mineraller ve eser elementler
Kalsiyum, magnezyum, demir, fosfor, çinko, vs. gibi pek çok mineral ve element bedensel ve zihinsel gelişme için gereklidir. Birçoğunun dışarıdan takviyesi gerekir. Bunların arasında demir en önemli yere sahiptir. 6-24 ay arasındaki çocuklarda demir eksikliği yaygın biçimde görülür. Bu dönemde demir takviyesi yapılmasında fayda vardır.

Hazırlayan: Başak DOĞRU