Kararlı olmak hep övülür. En kötü kararın bile kararsız olmaktan iyi olduğu söylenir. Aslında ne kadar kararsız olunursa olunsun, çoğu kez sonunda bir karar vermek zorunda kalınır. En kötü ihtimalle kararı sizin yerinize biri verir. Denize ayaklarınızı bir miktar sokmuş, "Su soğuk girsem mi girmesem mi?" diye düşünürken arkanızdan sizi iten ya da üstünüze su sıçratarak karar vermenizi kolaylaştıran biri çıkacaktır. Onun yerine "Soğuk, girme istersen" diyen kişinin ise kararınızı etkileme olasılığı düşük olacaktır. Bazen "Evet" diyerek geri dönecek ama çoğu kez bu tür bir uyarı sizi "Yok, o kadar soğuk değil" diye farklı bir karara yöneltecektir.
Sabah "Bugün ne giysem?" ile başlayan kararsızlık, yaşamsal konulara uzanır. Hızlı karar veren kişilere kimi zaman hayranlık duyulur. Kimi zaman ise "Hızlı karar hata getirir" denilerek eleştirilir. Erişkinler gün içinde birçok konuda kararsızlıklar yaşar, ama en çok çocukların kararsızlıklarından yakınırlar.
Oysa karar vermek beynin karışık bir fonksiyonudur. Çocukların kararsızlığı bu mekanizmanın gelişiminin henüz tamamlanmamasından, erişkin kararsızlığı ise bu mekanizmaların nasıl kullanıldığından kaynaklıdır. Beynimizin prefrontal bölgesi karar vermemizde başrolü oynar. Özellikle bu bölgedeki sinir hücrelerimiz (nöronlar) daha önceki deneyimleri, bilgileri taşır. Karar vermemiz gerektiğinde bu taşıdığı bilgileri, verilecek karara ilişkin riskleri ve ödülleri değerlendirir, bize karar vermemiz için bir çıktı oluşturur. Çocuklar henüz edinilmiş deneyimleri, bilgileri olmadığı için büyüklerini taklit ederek karar vermeye çalışırlar. Yani onların kararsızlıkları aslında bir anlamda özdeşim yaptıkları büyüklerinin kararsızlıklarıdır. Biraz büyüyüp ergenliğe gelindiğinde, çocukluğa göre daha fazla depolanmış deneyim olsa da, bu tek başına karar vermek için yeterli değildir.
KARARLARIN BEDELLERİ
Ama çocuktan farklı olarak ergen sadece ebeveynlerinden etkilenmez. Onun kararlarını başka örnek aldığı karar verenlerin deneyimleri de etkiler.
Asıl önemli olan fark ise ergenin karar aşamasında etkili risk ve ödül değerlendirmesinde doğası gereği çoğu kez riski seçmesidir. Böylece kendi deneyimi olmasa da çoklu örneklerle özdeşim yaparak ve riski göze alarak hızlı karar verebilir.
Karar verirken risklerin ve ödüllerin büyük önemi vardır. Çocukken deneyim eksikliğinden, gençken beynin gelişim sürecinden riskli sonuçlar seçilebilir. Yaşlandıkça riskleri göze almak zorlaşır, ödüller yetmez olur ve kararsızlık artabilir. Kararsızlığı gidermenin en iyi yolu elimizdeki ölçütleri iyi değerlendirmektir.
Değerlendirebilmek için çocukluğumuzdan başlayarak oluşturduğumuz ölçütlerimiz vardır. Ne kadar çok ölçüt varsa, ne kadar çok ölçütü değerlendirirsek karar vermek ve doğru karar vermek o kadar kolay olacaktır. Herkesin ölçütleri farklı olur. Eğer beyin hücrelerine bilgi olarak sadece genellemeler depolanırsa, kararsız kalınmaz ama hep aynı kararları alınarak yaşamın bir yarısını kaçıran ön yargılı karar verici olunabilir. Diğer yandan istekleri, beklentileri değil, tam tersine istenmeyenleri değerlendirerek hiç risk içermeyen kararlar almak "Kararsızım" diyenlerin son dakika kurtarıcısı olur. Bugün değişik bir yemek istiyorum ama seçemiyorum diyerek, bütün menüye defalarca baktıktan sonra her zaman yediği yemeği ısmarlayarak risk almadan karar veren kişi istemediğini seçmiş demektir.
Seçim anketlerinin, araştırmaların istatistiğinin önemli bir kısmını kararsızlar oluşturur. Sonuçlara 'kararsız' diye kayıt edilenler çoğu kez menüyü ellerine aldıklarında arkalarından bir iten olmayacağı ve onlar yerine başka biri karar veremeyeceği için nöronları bildikleri mekanizmayı kullanarak karar verecektir. Kararlarının tahmin edilmesi güç olan ve kararsızlığın dayanılmaz hafiliğini yaşayanlar ise risk almaktan çekinmeyen genç seçmenlerdir.
