Avusturya'nın başkenti Viyana'da, İran ile Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi ve Almanya (5+1) arasında yürütülen nükleer müzakerelerde, baş döndürücü diplomasi trafiği devam ediyor.
İran'da Hasan Ruhani'nin cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra İran ile Batı arasındaki restleşmenin yerini yumuşamaya bırakması, bir süredir rafa kaldırılan nükleer müzakerelerin yeniden başlamasına yol açtı. Müzakarelerin başladığı Kasım 2013'den bu yana taraflar çoklu ve bireysel görüşmeleri de kapsayan tam 11 tur yaptı. Görüşmelerin sürdüğü son bir yıl içinde teknik uzmanlar düzeyinde 20, bakan yardımcıları düzeyinde 12, Avrupa Birliği (AB) Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Catherine Ashton ile İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif'in katıldığı 9, dışişleri bakanları düzeyinde ise 4 büyük görüşme yapıldı.
İsviçre'nin Cenevre kentinde geçen yıl başlayan müzakerelere Ashton ve Zarif'in yanı sıra ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Fransa Dışişleri Bakanı Laurent Fabius, eski İngiltere Dışişleri Bakanı William Hague, eski Almanya Dışişleri Bakanı Guido Westerwelle ve Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi katıldı. Dışişleri bakanlarının katıldığı 24 Kasım 2013 tarihli müzakerelerin üçüncü turunda geçici anlaşma sağlandı. Anlaşmanın, 6 ay içerisinde kapsamlı anlaşmaya ulaşılmasını öngörmesi henüz biten müzakere maratonunu yeniden başlattı.
6 AYLIK MÜZAKERE
"Ortak Eylem Planı" olarak adlandırılan geçici anlaşma 20 Ocak 2014 tarihinde yürürlüğe girdi. Buna göre İran ile P5+1 arasında birinci tur müzakere şubat ayında gerçekleşti. Ashton ve Zarif'in başkanlık ettiği birinci, ikinci ve üçüncü tur müzakereler, genel olarak görüş alışverişi ve beyin fırtınası şeklinde geçti. Müzakerelerden sonra yapılan açıklamalarda, görüşmelerin olumlu bir atmosferde geçtiği ve 20 Temmuz'a kadar bir anlaşmaya varılacağı kaydedildi.
FARKLILIKLAR GİDERİLEMEDİ
Nihai anlaşma metninin yazımına geçilmesi beklenen müzakerelerin dördüncü turu 12-16 Mayıs tarihlerinde Viyana'da gerçekleştirildi. Ashton ve Zarif'in başkanlık yaptığı dördüncü turun sonunda bir basın açıklaması yapılmadı. İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Abbas Arakçı, dört gün süren müzakerelerde hiçbir ilerleme kaydedemediklerini ancak görüşmelerin devam edeceğini söyledi.
İran heyeti, aralarındaki farklılıkların giderilmesi için beşinci tur öncesinde ABD heyeti ile Cenevre'de, Rusya heyeti ile de Roma'da ikili görüşmeler gerçekleştirdi. Teknik uzmanlar düzeyinde gerçekleşen görüşmelerde, anlaşma metni üzerinde durulduğu açıklandı.
Müzakarelerin 17 Haziran'da başlayan ve 20 Haziran'da sona eren beşinci turunda, anlaşma metninin yazımına geçildi. Ashton ile birlikte müzakarelere katılan Zarif, bu turda Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Başkanı Yukiya Amano ile bir araya geldi. ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Wendy Sherman'ın da katıldığı müzakarelerde taraflar arasında bütün konuların yazılı hale getirildiği açıklandı.
MÜZAKERELER 4 AY UZATILDI
Müzakarelerin 3 Temmuz'da başlayan altıncı turu, son tarih 20 Temmuz'un yaklaşması nedeniyle en haraketli geçen tur oldu. Çok sayıda ikili, çoklu ve genel görüşme gerçekleştirilen altıncı turda, İran Dışişleri Bakanı Zarif ile ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, Fransa Dışişleri Bakanı Laurent Fabius, eski İngiltere Dışişleri Bakanı William Hague ve Almanya Dışişleri Bakanı Frank-Walter Steinmeier, aralarındaki farklılıkları gidermek için 13 Temmuz'da Viyana'da bir araya geldi. Çin ve Rusya'nın alt düzey temsilci gönderdiği altıncı turda ilerleme sağlanamaması üzerine Fransa, İngiltere ve Almanya dışişleri bakanları Viyana'dan erken ayrıldı. Kerry ise 14 Temmuz Pazartesi günü Zarif ile yeniden görüştü. Görüşmeden sonra basın açıklaması yapan Kerry, İran ile nükleer müzakerelerde somut ilerlemeler kaydedildiğini ancak bazı konularda hala çok ciddi farklılıklar bulunduğunu ve bu farklılıkları gidermek için zamana ihtiyaçlarının bulunduğunu açıkladı. Taraflar arasında 16 gün devam eden ve 19 Temmuz'da sona eren görüşmelerde, müzakarelerin 4 ay daha uzatıldığı açıklandı.
BİR İLERLEME YOK
Müzakarelerin uzatılmasından sonra uzun bir süre toplanmayan taraflar, 19 Eylül'de ABD'nin New York kentinde gerçekleştirilen yedinci tur müzakarelerde bir araya geldi. 27 Eylül'e kadar devam eden görüşmeler uzmanlar seviyesinde başlayıp üst düzey katılımlarla devam etti. New York'ta Kerry, Ashton ve Zarif arasında ikili ve üçlü görüşmeler gerçekleştirildi. Görüşmelerde, ihtilaflı konuların devam ettiği ve somut bir ilerleme kaydedilemediği açıklandı.
Müzakerelerin sekizinci turu kapsamında taraflar, 14 Ekim'de Viyana'da yeniden bir araya geldi. Görüşmelerde, İran Dışişleri Bakan Yardımcıları Abbas Arakçı ve Majid Ravançi, ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı William Burns ve Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Wendy Sherman ile AB Dış İlişkiler Yüksek Temsilci Yardımcısı Helga Schmidt arasında bir görüşme gerçekleşti. İkili görüşme yapan Ashton ve Zarif bir gün sonra ABD Dışişleri Bakanı John Kerry'nin katılımıyla üçlü görüşme gerçekleştirdi.
ZAMAN DARALIYOR
Nükleer müzakarelerde kapsamlı bir çözüme ulaşılması için son tarih olarak belirlenen 24 Kasım'a sayılı günler kaldı. Bu nedenle İran ve P5+1 ülkeleri arasında diploması traiği hızlandı. İlk 6 aylık müzakere döneminde bir anlaşmaya ulaşamayan taraflar, bir ayda bir çözüme ulaşmak için mücadele ediyor.
İsviçre'nin Cenevre kentinde 24 Kasım 2013 tarihinde varılan geçici anlaşmaya göre, 20 Temmuz 2014 tarihine kadar kapsamlı bir anlaşmaya varılması öngörülmüş ancak taraflar arasında farklılıkların giderilememesi üzerine müzakerelerin 24 Kasım 2014 tarihine kadar uzatılmasına karar verilmişti.
