İranlı bir diplomatın nükleer müzakerelerde 'anlaşma sağlandı' açıklaması bugün önemli gündem konularından biri oldu. Diplomat, İran ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) üyesi 5 ülke ve Almanya (5+1 ülkeleri) arasında sürdürülen nükleer müzakerelerde anlaşmaya varıldığını açıkladı.
24 Kasım 2013'te İsviçre'nin Cenevre kentinde geçici bir anlaşmaya imza atılmıştı. 20 Temmuz 2014'e kadar kapsamlı bir anlaşmaya ulaşması hedefleniyordu fakat taraflar arasındaki 'farklılar' sebebiyle erteleme kararları alınmıştı. Yoğun biçimde geçen süreç sonunda anlaşma sağlandı. Peki bu durum Ortadoğu'da dengeleri nasıl değiştirecek? Türkiye ile İran arasındaki ilişkileri ne yönde etkileyecek? İran'ın uluslararası güçlerle yürüttüğü müzakerede anlaşmaya varılmasını Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Bayram Sinkaya Timeturk'ten Tuğçe Koska'ya yorumladı.
-Anlaşma Ortadoğu'daki dengeleri nasıl değiştirecek?
-Nükleer anlaşmasının Ortadoğu'da çok şey değiştireceğini düşünmüyorum.Bu anlaşma İran'ın da dahil olduğu diğer sorunların diplomatik yollarla çözülebileceğinin yol işareti olabilir.Somut bir sonuç elde edilmesi artık İran'ın daha rasyonel olduğu, daha işbirliğine yatkın olduğu anlaşılır sadece İran'ın değil Batı içinde da aynı şekilde. Bölgedeki sorunlar sadece İran ve Batı arasında değil elbette.Nükleer konusu itibariyle çok fazla aktör var. Hem yerel hem bölgesel aktörler.
İRAN DİPLOMATİK ATAĞA GEÇEBİLİR
Kısa vadede bölgede çok büyük değişiklikler olacağını düşünmüyorum. Şöyle bir durum ortaya çıkabilir.İran bu anlaşmadan cesaret alacak ve bölgedeki diğer sorunlar için diplomatik atağa geçebilir.
Tabiki anlaşmanın İran'danasıl değerlendirileceği önemli.Ruhani uzlaşmayı nasıl yorumlayacak? 'Anlaşma sağlandı' haberlerinden anlaşılan bir taslak çıkartılmış olması bunu hem İran'ın hem de Washington'ın değerlendirecek olması. Tam olarak anlaşmaya varıldı diyemiyoruz yani. Anlaşmaya varıldıysa bile; İran'da kerhen kabul edilebilir, kahramanca da kabul edilebilir. Eğer İran tarafından 'başarılı' olarak değerlendirilirse, Ruhani gücünü arttıracaktır ve bu da bölgedeki diğer konularla ilgili inisiyatif almasını kolaylaştıracaktır. Ruhani diğer meselelerde çok fazla inisiyatif kullanamıyor çünkü; güvenlik meseleleri bunlar daha çok ve güvenlik bürokrasisi son derece etkili ama burada diplomasinin güvenliğe galebe çaldığı bir örnekle karşılaşıyoruz ve dolayısıyla diplomaside bir şans, hükümete bir şans ve Ruhani'ye bir şans doğacak.
NASIRLAŞMIŞ SORUNLARIN ÇÖZÜMÜ KOLAYLAŞACAK
Diğer taraftan İran ile Batı arasındaki diğer sorunlarının da çözümünün yolu açılacak. Çok fazla sorun var aslında. Bunlar kısa vadede bitecek gibi de değil. Sadece bölgede duruma göre işbirliği yapacaklar. Zaten hali hazırda pragmatik işbirliği örneklerini görüyoruz. Bu işbirlikler biraz daha fazla olabilir ama bölgedeki güç dengeleri tamamen değişecek anlamına gelmiyor.
Diğer taraftan da bölgede İran'ın rakipleri var. Özellikle Suudi Arabistan ile İsrail. Bu ülkelerin zaten görüşmelerden başından beri rahatsız olduklarını biliyoruz. Somut sonuç çıkması bu ülkeler için çok fazla bir anlam ifade etmeyecek bilakis daha da hırçınlaştıracak.Çünkü İran'ı dengeleme ihtiyacı, frenleme ihtiyacı hissedecekler. İran diplomasiye doğru yönelirken onlar biraz daha istihbaratlarını güçlendirebilirler. Bu da bölgedeki gelişmelerle ilgili iyimser olma ihtimalimizi zorlaştırıyor.
İKİ YÖNDE OLUMLU OLACAK
-Türkiye –İran ilişkisini nasıl etkiler?
Türkiye İran ilişkilerini olumlu etkileyeceğini düşünüyorum. İki yönde olumlu etkileyecek. Birincisi, İran'a yönelik yaptırımlar Türkiye'yi olumsuz etkiledi her ne kadar Türkiye, Birleşmiş Milletler tarafından uygulanan yaptırımlarla ilgisinin olmadığını düşünse de işadamlarımız, özel sermaye İran'la iş yapamaya korkuyordu. Yine devletin bazı kurumlarının da İran ile iş yaparken daha çekinceli olduğunu görüyoruz. İkisini dengeleme sorunu çok büyük bir yüktü. Dolayısıyla bu sorun ortadan kalkıyor. İran'la işbirliğinin önü açılacak.
Diğer taraftan da İran-Batı arasındaki gerginlik Türkiye üzerine büyük bir sorumluluk yüklüyordu. Komşusuyla müttefiki ile denge kurma ihtiyacı; çünkü İran'la ne kadar yaklaşırsanız Amerika'dan tepki görüyorsunuz. ABD'ye yaklaşırsanız İran tepki gösteriyor. Bu anlaşmayla Türkiye'nin elini bu anlamda çok rahatlatacaktır.
İŞ BİRLİĞİ İMKÂNI ARTACAK
Diğer taraftan İran ile Türkiye arasında önemli siyasi bağlar, ekonomik bağlar kuruldu. Bunların biraz daha güçlenmesini sağlayacaktır. İki ülke arasında ciddi yapısal farklılıklar var. Dünya görüşü çok farklı. Bu yüzden dış politika konusunda çok farklı düşünüyoruz. Türkiye ve İran arasında bu zamana kadar yapılan görüşmelerle ilgili öne çıkan şey diplomatik anlaşmalarda hem fikir gibi görünmeleri. En son Erdoğan'ın ziyaretinde de diplomatik girişim çıkacak mı düşüncesi oluşmuştu. Çünkü söylemler bazından ele alırsak son derece yakınlık var diplomasinin çözüm olması konusunda. İran'da Ruhani'nin elinin rahatlaması İran ile Türkiye'nin potansiyel iş imkânını arttırabilecek diye düşünüyorum.
-İran ile Türkiye arasında rekabet ortamı oluşur mu?
-Rekabet muhakkak olacaktır. Gerek siyasi gerek askeri anlamda ama rekabetin yönetimi önemli. Çatışma yöntemi ile mi istihbarat yöntemleri ile mi yoksa daha fazla gönül kazanma meselesi mi? Oyunun kuralları belki belirlenebilecek. Eğer yeterli iletişim kanalları yoksa müzakere yoksa temas yoksa bu rekabet son derece hırçın olabilir ve kontrol edilemiyor ama taraflar arasında müzakere kanalları açık olduğu zaman rekabetin yönetildiğini görebiliyoruz. Rekabet olsa bile sağlıklı olacaktır anlaşma başarılı bir şekilde uygulanırsa.
