İran'ın nükleer programına ilişkin Avusturya'nın başkenti Viyana'da yürütülen müzakerelerde tarihi anlaşma sağlandı. İran ile Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi (ABD, Rusya, Çin, İngiltere, Fransa) ve Almanya'nın oluşturduğu P5+1 ülkeleri arasında varılan anlaşma gereği İran tartışmalı nükleer programını kısıtlayacak. Bunun karşılığında ABD, Avrupa Birliği (AB) ve BM, Tahran yönetimine uyguladığı yaptırımları kaldıracak. Anlaşmaya varıldığını ilk önce P5+1 ülkeleri adına müzakereleri yürüten AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini ile İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif duyurdu. Mogherini, anlaşmayı "Uluslararası ilişkilerde yeni bir dönemin başlangıcı" olarak tanımladı. Zarif ise "Bunun tarihi bir an olduğuna inanıyorum. Ama mükemmel değil" dedi.
17 GÜNDÜR VİYANA'DALAR
İran'ın barışçıl olarak tanımladığı nükleer faaliyetleri için Batı "Nükleer silah üretebilirler" endişesi taşıyordu. Bu anlaşmazlık 12 yıldır devam ediyordu. İran ile P5+1 ülkeleri arasındaki müzakereler ilk olarak 2006'da başladı. Ancak daha sonra sekteye uğradı. Taraflar iki yıl önce yeniden görüşmelere başladı. 21 aydır da müzakerelere ara verilmedi. 2 Nisan 2015'te İsviçre'nin Lozan kentinde ise çerçeve anlaşmaya varıldı. Ancak teknik detayların görüşülmesi için Viyana'ya geçildi. 17 gündür de Viyana'da aralıksız görüşmeler sürüyordu.
'ANLAŞMA OLMASAYDI ASKERİ SEÇENEKLER DÜŞÜNÜLECEKTİ'
ABD: Başkan Barack Obama, "Ciddi yaptırımlar uyguladık ve sonucu aldık. Anlaşma olmasa İran'ın nükleer faaliyetleri durdurulamazdı. Diplomatik çözüm olmasaydı, askeri seçenekler düşünülecekti. İran'ın nükleer silah elde edebileceği tüm yollar kesildi" dedi.
İRAN: Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, dünya ile ilişkilerde yeni bir sayfa açıldığını, tüm yaptırımların kalkacağını söyledi ve "Bu gereksiz krizin çözülmesi yeni ufuklar açtı. Kaybeden de kazanan da yok" dedi.
İSRAİL: Başbakan Benyamin Netanyahu, anlaşmayı "tarihsel" bir hata olarak nitelendirdi. Dışişleri Bakanlığı'ndan da "Bu anlaşma, İran tarafından yönetilen şer eksenine şartlı teslim olmanın tarihi bir boyutunu temsil ediyor" denildi.
RUSYA: Devlet Başkanı Vladimir Putin, anlaşmanın, barışçıl nükleer enerji alanında işbirliği açısından taşıdığı önemi vurgularken "Dünya artık rahat bir nefes alabilir" sözlerini kullandı. Putin, varılan anlaşmanın Rusya ve İran arasında barışçıl nükleer enerji alanında işbirliğinin gelişmesine katkı sağlayacağından emin olduğunu dile getirdi.
Türkiye: Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada "Anlaşmaya varılmasını memnuniyetle karşılıyoruz. Anlaşmanın güven verici bir anlayışla kesintisiz biçimde ve tam olarak uygulanmasının bölge barış, güvenlik ve istikrarı bakımından da hayati önem taşıyor" ifadelerine yer verildi.
Almanya: Dışişleri Bakanı Frank-Walter Steinmeier, "Ortadoğu'yu ve dünyayı bir parça güvenli yapacak bir anlaşmaya varıldığına inanıyorum" dedi.
NOBEL ALABİLİRLER
Anlaşma, Obama ve Ruhani'nin en büyük diplomasi başarıları olarak yorumlandı. İran halkı ABD'yi "Büyük Şeytan" olarak tanımlarken, ABD'liler de İran'ı "Şer Ekseni" olarak görüyordu. Bu nedenle bazı yorumlarda ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ile İranlı mevkidaşı Cevad Zarif'in Nobel Barış Ödülü'nü alabileceği dile getirildi.
İŞTE DETAYLAR
Tarafların üzerinde çalışmaya devam ettiği belirtilen 100 sayfalık anlaşma metninden basına yansıyan detaylar şöyle: n İran nükleer tesislerinin kontrol edilmesini kabul etti. BM müfettişleri askeri alanları kontrol edebilecek ancak İran'ın alanlara giriş izni taleplerine itiraz etme hakkı bulunacak.
İran anlaşmayı ihlal ederse yaptırımların 65 gün içinde tekrar başlamasını kabul etti.
BM silah ambargosu beş yıl, füze yaptırımı sekiz yıl daha yürürlükte kalacak.
Bazı maddeler 25 yıl yürürlükte kalacak. İran santifrüjlerin 3'te 2'sini kaldıracak
İran gelecek 15 yıl süresince yeni uranyum zenginleştirme tesisi ya da ağır su reaktörü inşa edemeyecek.
İran 10 bin kilogram olan zenginleştirilmiş uranyum stokunu 300 kilograma indirecek.
Ekonomisi zor günler geçiren İran'a yönelik uygulanan uluslararası yaptırımlar, aşamalı olarak kalkacak. Anlaşmaya uyulmadığı taktirde, yaptırımların tekrar uygulamaya sokulabileceği hususu özellikle vurgulandı.
Yaptırımların kaldırılmasının ardından İran'ın ilk olarak 100 milyar dolarlık dondurulmuş hesabına ulaşacağı söyleniyor.
Nükleer enerji alanında faaliyet gösteren özel ve tüzel kişilere uygulanan seyahat yasağı kalkacak.
Petrol ve doğalgaz şirketlerine uygulanan yasaklar kaldırılacak.
BUNDAN SONRA NE OLACAK?
1- BMGK'nın onayı gerekiyor
Anlaşmanın yürülüğe girmesi için Washington, Tahran ve Birlemiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin (BMGK) onayı gerekiyor. BMGK'da bir pürüz çıkması beklenmiyor. Fransa Dışişleri Bakanı Laurent Fabius, bu onayın "birkaç gün için alınacağını" söyledi.
2- ABD Kongresi karar verecek
Yaptırımların kalkması için ABD Kongresi'nin ve İran'ın ruhani lideri Ayetullah Ali Hamaney'in onayı gerekiyor. Hamaney, anlaşmayı onaylayacağını net olarak bildirmişti. ABD'li vekillerin detayları incelemek için 60 günlük vakti var. Obama, Kongre'ye yönelik "Anlaşmayı iptal kararı alırsanız, veto ederim" diyor. Herşey yolunda giderse yaptırımlar kalkacak.
3- Nükleer kısıtlama başlayacak
Anlaşma gereğince İran'ın nükleer programını kısıtlayan 10 yıllık hükümler devreye girecek.
4- Sürekli izlenecek
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın gözlemcileri, anlaşmanın şartlarına uyulup uyulmadığını gözlemleyecek. İran itiraz ettiği takdirde en fazla 24 gün sürebilecek yeni bir müzakere süreci başlayacak. Ajans, 15 Aralık 2015'te BMGK'ya raporunu sunacak.
5- Anlaşma yürürlüğe girecek
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin onayı alındıktan 30 gün sonra anlaşma yürürlüğe girecek.
ORTADOĞU'YA NASIL YANSIYACAK?
Analizlere göre Suudi Arabistan anlaşmadan memnun değil. İran'ın nükleer silah kazanımı konusundaki faaliyetlerini sadece kısa süreli tavizler karşılığında geciktirmeyi kabul ettiği görüşü hakim. Uzmanlara göre asıl tehlike, Suudi Arabistan'ın nükleer kapasiteli bir Şii devletiyle boy ölçüşmek için etrafındaki Sünni devletleri de nükleer kapasiteli hale getirmeye çalışırsa yaşanacak. Ayrıca, ekonomik olarak rahatlayan İran'ın Suriye ve Yemen meselelerinde Suudi Arabistan ile daha sert şekilde karşı karşıya kalabileceği kaydedildi.
