Yeni bir yılı, hala
geçen yüzyılın başına ait fotoğraflarla karşılayabiliyorsak, onlar gerçekten eşsiz görüntülerdir ve İzmir'in kültür tarihindeki kalıcı yerlerini çoktan almışlardır.
İzmir Ticaret Odası, iş ve basın dünyasının yeni yılını, hazırladığı
2013 takviminde kullandığı o eşsiz görüntülerle kutladı işte.
Onlar, köşesinde
"Foto Cemal" yazılı eski İzmir kartpostalları -ki Foto Cemal, İzmir görüntülerinde bir imzadan ibaret zihinlerde.
Oysa o, kentin görsel hafızasını oluşturmuş ve unutulmuş bir ışık ustasıydı.
İzmir Yunan işgali altındayken
Kemeraltı'nda bir Rum ustanın yanında çıraklığı; evinde doğal yollarla oluşturduğu karanlık odası; modeli, asistanı, hayat arkadaşı olan
Mihriye'si; daha iyi ışık almak için ellerini yakmışlığı ve
20. yüzyıl İzmir'ine tanık 900 cam negatifi vardı onun.
Foto Cemal, tezgahtan tezgaha, takvimden takvime gezen, onlarca internet sitesinde dolaşan hatta sanal müzayedelerde satışa sunulan kartpostalları çekendi.
İzmirli Kerem Saltuk, 1993'te heyecanlı bir gazeteci olarak onu arayıp bulmasaydı, belki Foto Cemal fotoğrafları bugüne ulaşamayacaktı.
TAVANA DELİK AÇTI
Saltuk, İzmir'in yaşayan eski fotoğrafçıları ile ilgili bir haber yapmak isterken öğrenmişti Foto Cemal'in yaşadığını.
1993'te 90 yaşında olan Cemal Yalkış'ı, Hatay'daki evinde buldu. 1903 doğumlu Yalkış, 17-18 yaşlarında (1920-21'de) çıraklıkla başlamıştı bu işe. Fotoğrafçılıkla ilgili bulabildiği kitapları okumuştu. 1925'te aldığı Zeis Tesar marka makineyi 1963'e kadar kullanmış, aynı yıl İkinci Beyler'de açtığı stüdyosu 1981'e dek yaşamıştı. Yüzyılın başlarında elektrik henüz tüm evlere girmemişken, Kadifekale'deki evinde bir karanlık oda 'icat!' etmişti. Tavanda bir delik açmış, güneş ışığını bir mercek yardımıyla yansıtarak ilk fotoğraflarını basmıştı.
Fuar, Konak Meydanı, Karşıyaka, Kadifekale, Kordon, atlı tramvaylar, Alsancak, Çankaya...
Onlarca semtin, yapının, mekanın görüntüsü 1920'lerden itibaren onun kamerasına yazılmış ve Foto Cemal kartpostala çevirdiği fotoğraflardan para kazanmıştı. Stüdyosunu işletirken İzmir'i karış karış dolaşan Cemal Yalkış,
Yeni Asır gazetesine foto muhabirliği de yapmıştı.
İlk haberi, Menemen Olayı sonrası Teğmen Kubilay'ı vuranların asılışıydı.
Türk ordusunun İzmir'e girişi, Kadifekale'ye Türk bayrağı çekilişi ve İstiklal Mahkemeleri'nin canlı tanığıydı Foto Cemal. Ancak buna rağmen kendini bir sanatçı ya da gazeteci değil,
işçi olarak tanımlıyordu.
BELEDİYE İLGİLENMEDİ
Kerem Saltuk'un röportajı, 1993'te
Sabah gazetesinde tam sayfa yayınlandı.
Cemal Yalkış köşesine çekildikten sonra onu ailesi dışında arayıp soran tek kişi olan Saltuk, kentin bu görsel hazineye kayıtsızlığına şaşırmıştı.
Cemal Yalkış, Saltuk'a,
"Cam negatifleri satmak istiyorum ama belediyeye başvurdum, Burhan Özfatura idi o zaman başkan, ilgilenmediler" demişti.
Saltuk, anne-babasının desteğiyle 900 cam negatifi satın aldı. Aralarından en temiz olan 200'ünü bastı. İzmir Devlet Demiryolları Galerisi'nde açtığı sergiyle fotoğraf ustasına 90 yaşında ilk ve tek sergisini armağan etti. Ardından 1995'te bir bankanın sponsorluğunda album haline getirildi fotoğraflar.
Ancak bunların asıl geniş kitlelere ulaşması, geleceğe aktarılması, İzmir Ticaret Odası'nın cam negatifleri Saltuk'tan satın alarak kendi arşivine katmasıyla oldu. 2007'de cam negatif koleksiyonunu albüm halinde yayınlayan İTO, koruma altına aldığı o eşsiz görsel hazineyi 2013 yılımıza hediye etti. Dileriz ki 2013 de bu fotoğraflar gibi eşsiz bir yıl olsun...
