M
eraklısı okur. Biraz teknik olacak... Ama gerekli. İstatistikte 'standart sapma' adı verilen bir terim var. Özet olarak; herhangi bir istatistik ya da olasılık hesabına dayalı modelde göz yumulabilir, kabul edilebilir hata düzeyini ifade eder. Düşüktür, yüzde 1-2 gibi. Örneğin bir polis memurunun, alandaki eylemci gruba bakıp "Burada yaklaşık 100 kişi var" dediğini düşünün. Sayım yapılıp 98-99 ya da 101-102 gibi polisin tahminine yakın çıkarsa, buna
standart sapma denilir. Polis istatistiksel ve matematiksel olarak başarılı bir tahminde bulunmuştur. Kullandığı model doğrudur. Emniyet eylemci gruba müdahale için doğru sayıda ekip gönderecektir. Aynı örnek üzerinden yanılma oranının çok yüksek olduğunu düşünün... 100 denilen eylemcilerin gerçek sayısının 80-120 olması gibi. Bu duruma standart sapma yani kabul edilebilir sapma denilemez. O zaman polisin eğitimi ya da kullandığı model yanlıştır.
Başarı yoktur. Sonuçta polis memurunun tahminine dayalı olarak emniyetten gönderilen ekip sayısı gereğinden fazla olursa orantısız güç kullanımı, gereğinden az olursa emniyet zaafı doğar.
Polisin tahmini emniyetin başarısı için de hayatidir. Ekonomi yönetimi ve Merkez Bankası 9 Ekim 2012'de, 3 yıllık öngörülerini Orta Vadeli Plan olarak açıkladı. Son gelen rakamlar ekim ayında yapılan tahminlerin, aralık sonu itibarıyla enflasyon ve cari açıkta yüzde 15, büyümede yüzde 20'ye yakın saptığını teyid ediyor. Bütçe açığı tahmini de yüzde 13'e yakın sapmış durumda. Dolayısıyla üç aylık süreç içinde ortaya çıkan bu sapmalar klasik standart sapmaihmal edilebilir hata tanımına uymuyor. Öte yandan OVP'de yer alan temel ekonomik hedeflerdeki sapmanın içeriğine baktığımızda... Sapmaların enflasyon, cari açık ve bütçe açığında beklenenden iyi, büyümede ise beklenenden kötü yönde olduğunu görüyoruz. Polis örneğindeki gibi bir şablona uyarlarsak şu sonuçlar çıkıyor:
1) Ekonomi yönetimi ve bürokrasisi yanlış tahmin yapmıştır.
2) Bu yanlış tahminler, risklerin gereksiz yere abartılmasına yol açmıştır.
3) Merkez Bankası abartılı risk algılaması nedeniyle ana silahı olan faizleri gereğinden yüksek tutup bir anlamda orantısız güç kullanmıştır.
4) Tıpkı bir toplumsal eylemde gereğinden fazla gaz bombası kullanınca bu bombaları üreten şirketlerin kârını yükseltmesi gibi Türkiye'de de faizden nemalanan kesim kazanan taraf olmuştur.
5) Ekonomi yüzde 3'ün altında büyürken banka kârları yüzde 20 artmıştır. Devlet ve vatandaş gereğinden çok faiz ödemiştir. Faizin faturası vergi artışı yoluyla sadece kredi kullananlara değil, tüm halka çıkartılmıştır.
6) Netice itibarıyla bu tip yanılgılar bir standart sapma, yani ihmal edilebilir hata olarak kabul edilemez. Kullanılan model hatalıdır.
7) Merkez Bankası-Ekonomi yönetimi ve bürokrasisi üçgenin ürettiği tahminlerin standart dışı sapması, iş dünyasında somut bir örnek olarak tekstil ihracatçılarının başkanı Hikmet Tanrıverdi'nin iflas ertelemeye başvurması gibi sonuçlar doğurmuştur.
8) Bundan sonra tartışılması gereken konu; Tanrıverdi örneğinin bir standart sapma mı? Yoksa bir standart dışı sapma mı? olduğudur. Tanrıverdi gibi örneklerin çoğalması, modele yönelik sorgulamaları artıracaktır.
