Koalisyon çıkmazları, Cumhurbaşkanı vetoları ve darbelere rağmen ayakta kalmaya çalışan dönemin siyasi aktörleri, her fırsatta başkanlık sistemini gündeme getirmişti. 16 Nisan'daki referanduma giden süreçte Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, başkanlık söylemi de sert şekilde eleştirilmişti. Ancak arşivlerden çıkan gazete kupürleri, Türkiye'nin başkanlık ihtiyacını, Özal, Demirel, Ecevit, Çiller gibi liderlerin gerekçeleriyle dile getirdiğini ortaya koydu. İşte geçmişte başkanlık sisteminin gerekliliğine vurgu yapan liderlerin söyledikleri:
'KUVVETLER AYRILIĞI' VURGUSU
8'inci Cumhurbaşkanı Turgut Özal bir TV programında başkanlık sistemini şöyle dile getirmişti: Bugün bir denetim yok. Neden? Çünkü hükümet tek parti iktidarı da olsa koalisyon da olsa Meclis'e hakim oluyor. Meclis'ten hiçbir araştırmayı geçirmeyebilir isterse. Halbuki başkanlıkta kuvvetler ayrılığı var. Amerikalılar buna "Check and Balance" derler yani karşılıklı bir denge vardır." Özal, başka söyleminde işe şu ifadeleri kullanmıştı: Bakanların parlamento dışından olması gerekiyor. Yaşadığım tecrübelerde bunu gördüm. Bakanlar ile milletvekilleri arasında sürekli problem oluyor."
DEMİREL: İÇİMDE UKDE KALDI
9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, görevi süresince hükümetlerin istikrarsızlıklarını görerek "Başkanlık sistemini tartışalım" dedi. Anayasa hukuku profesörleri ve Devlet Denetleme Kurulu'na sistemdeki tıkanmaların araştırmasını yaptırıp bir raporda hazırlattı. Demirel, "Ben isterdim ki, Türkiye dar bölge seçimine gitsin. Temsili sistem işlemiyor. İsterdim ki, Türkiye'de başkanlık sistemini yapalım. İçimde ukdedir yapamadık. Devlet büyük, ülke büyük, halk çok dinamik biz bu ülkeyi idare edemiyoruz. Sistemde değişiklik yapmamız lazım" değerlendirmesini yapmıştı.
Eski Başbakan Tansu Çiller bir açıklamasında, Türkiye'nin en büyük projesinin siyasi istikrar olduğunu söyledi. Orta ve uzun vadede siyasi istikrar için Türkiye'nin başkanlık sisteminde uzlaşması gerektiğini belirten Çiller, "Bize göre formül başkanlık sistemidir. Türkiye'nin siyasi istikrarı olursa hızla gelişecektir. Ancak siyasi istikrarsızlıklar sıkıntılara sürükleyecektir" demişti. MSP'nin kurucusu, eski Başbakan Necmettin Erbakan 1973'teki seçim beyannamesinde, başkanlık sistemine geçişin zaruri olduğunu dile getirdi ve bu durumun da nasıl olması gerektiğiyle ilgili, "Devlet Başkanlığı olan Cumhurbaşkanlığı ile Hükümet Başkanlığı olan Başbakanlık birleştirilecek icraya kuvvet, sür'at ve müessiriyet sağlanacaktır" dedi. Türkiye'nin sorunlarından kurtulması için reforma ihtiyacı olduğunu dile getiren eski BBP Genel Başkanı Muhsin Yazıcıoğlu da başkanlık sistemi ile yönetimin düzenlenmesi gerektiğini söylüyordu. Yazıcıoğlu, "Tercih yapılmalı. Başkanlık sistemi mi, parlamenter sistemi mi? Biz başkanlık sistemini savunuyoruz" söylemini kullanmıştı. Eski MHP Genel Başkanı Alparslan Türkeş, Temel Görüşler adlı kitabında başkanlığı şu sözlerle savundu: Çağımız kuvvetli, adil ve hızlı icra çağıdır. Türk milleti, dünya imparatorlukları kurduğu devirlerde bunu uyguladı. Bu icra gücünün tek elde toplanmasıyla mümkün. Tarih ve töremize uygun olarak başkanlık sistemini savunuyoruz.
