Yeraltı şehirlerinin yapılmasının temel amacı savunmadır. Yeraltı şehirlerinin yapımına milattan önce Hitit ve Frig uygarlığı döneminde başlandığı ve onuncu yüzyıla kadar kullanılmaya devam ettiği düşünülürse 1500 yıldan fazla süre boyunca yeraltı şehirleri çeşitli amaçlarla kullanılmış ve kazılarak genişletilmiştir.

Yeraltı şehirleri bölgede yaşayan halkı geçici olarak bu saldırılardan korumak için kullanılmıştır.Kaymaklı Yeraltı Şehri Nevşehir'e 20 kilometre uzaklıktadır. Ihlara yolu üzerindedir. Normalde 8 katlı ve 5000 kişinin yaşayabileceği büyüklükte olan Kaymaklı Yeraltı Şehri'nin 4 katı geziye açıkıtr. Geziye açık en derin noktası yerin 20 metre altındadır. Yeraltı şehrine doğru giden yolun etrafına hediyelik eşyalar satan yerler yapılmıştır.Yeraltı şehirlerinde ziyaretçilerin yollarını kaybetmemesi için gezi yolları oklarla işaretlenmiş.

Kaymaklı yeraltı şehri bir ana havalandırma bacasının etrafında kurulmuştur. Havalandırma sistemi o kadar başarılıdır ki dördüncü katta bile hava akışı yoğun bi şekilde hissedilir. Buranın ilk katı hayvan barınağı olarak kullanılmış. Hayvanların uzun barınma dönemlerinde taze gıda temin edebilme açısından önemi büyüktür.

Hayvanları alt katlara indirmek zor olduğu için yeraltı şehirlerinin ilk katları genellikle hayvan barınağı olarak kullanılır. Kaymaklı Yeraltı Şehri 1960'lı yıllarda temizlenip geziye açılana kadar çevredeki evler bu birinci kata tüneller açarak kiler olarak kullanmışlardır. Bu nedenle çevrede ev sayısı fazladır.

İkinci katta iki apsisli tek göbekli ve yanlarında oturma bölümleri olan bir kilise bulunur. Apsislerin önlerine vaftiz taşları yapılmış. Kilisenin hemen yanında ise önemli kişiler için kullanılan bir mezarlık bulunur. Ayrıca bu katta geçişleri kapatmak için kullanılan bir sürgü taşına da rastlanıyor.Sürgü taşları yuvarlak ve ortasında delik olan 200-500 kilo arasında değişen büyük taşlardır. Tünel ağızlarında bulunan özel yapılmış bölümler içinde dik pozisyonda yuvarlanarak geçişleri kapatır. Ortasındaki deliğe takılan bir tahta parçası ile sürülmesi sağlanır. Bu deliğin ayrıca geleni görmek veya gelen davetsiz misafir ise mızrak uzatarak yaklaşmasını engellemek gibi faydaları da vardır.


Üçüncü kat daha geniş ve ferah bir kattır,bu kat genel olarak erzak deposu olarak kullanılır. Çevrede şarap, buğday ve un saklamak için birçok bölüm bulunur. Ayrıca bu katta şırahane adını verdiğimiz şarap yapım yerleri ve mutfak olarak kullanılan bölümler dikkat çekiyor.

Dördüncü kata geçiş dar bir tünelle sağlanır. Bu tünelden ancak eğilerek geçilir. Yine savunma amaçlı olarak geleni zayıflatmak için dar tasarlanmış. Hem kalabalık hem de saldıracak şekilde gelmek mümkün değildir. Yine erzak deposu olarak kullanılan bu katta genel kullanıma sahip bir mutfak ve tandır olarak kullanılan yerler bulunur.

Kaymaklı Yeraltı Şehri hem farklı yapısı hem de gezme kolaylığı açısından turistlerin yoğun ilgi gösterdiği yerlerden biridir.