Fazla zeka başa bela

Çocuğunuzun üstün zekalı olmasını ister miydiniz? 'Kim istemez ki?' dediğinizi duyar gibiyim. Çünkü üstün zekalı bir çocuğun çok başarılı olacağı, farklılığını her ortamda ortaya koyacağını ve sizi gururlandıracağını düşünüyorsunuz değil mi? Ancak madalyonun bir de diğer yüzü var. Dünya Üstün Yetenekli Çocuklar Konseyi Başkanı Prof. Dr. Wu-Tien Wu "Üstün zekalı çocuk yaşıtlarından farklıdır. O büyüyünce ya Einstein gibi bir bilim insanı ya da Hitler gibi diktatör olur" diyor. İşte bu çocukların eğitimi bu kadar hassas bir konu. Bir gerçek var ki, eğitimdeki boşluklar nedeniyle Türkiye'de üstün zekalı çocuğu olan ailelere çok iş düşüyor. Bunun ciddiyetinin farkına varamayıp çocuğunun sistemin içinde yok olmasına seyirci kalan aileler olduğu gibi tamamen çocuğunun eğitimine odaklanan aileler de var. Banu-Engin Erciyes ve 2004 doğumlu oğulları Batuhan'ın hikayesi de işte böyle. Erciyes çifti kendi yaşadıkları sıkıntılar sonrasında Batuhan gibi üstün zekalı çocuklar için bir eğitim kurumu bile kurmuşlar. Batuhan iki yaşına geldiğinde bir tabelayı okuyunca ilk şoklarını yaşamışlar. Tüm şekilleri, renkleri, harfleri, sayıları bilen ve okumaya başlayan Batuhan'la ilgili yaptıkları uzman görüşmelerinden bir sonuç alamamışlar. Onlar da kendileri araştırmaya karar vermiş. Zeka gelişimi konusunda Türkiye'de ve yurtdışında o kadar farklı kaynaklara ulaşmışlar ki bu bilgileri paylaşmaya karar vermişler ve 2007'de www.akillibebek.com adlı siteyi kurmuşlar. Siteye gösterilen ilgiden yalnız olmadıklarını anlamışlar. Bu arada Batuhan'ın anaokulu serüveni başlamış. Gittiği anaokulunda çok kısa sürede sıkılıyormuş. Sonunda beş anaokulu değiştirdikten sonra deneyler yapılan, projeler olan bir anaokulu bulmuşlar, Batuhan da burada çok mutlu olmuş. Sıkıntısız, problemsiz geçen iki yıldan sonra ilkokula başlayınca yine problemler baş göstermiş. Batuhan okula başlamadan önce okuyabildiği ve ileri düzeyde matematik bildiği için onu ikinci sınıfa almışlar. Fakat ikinci sınıf müfredatı da hafif gelmiş. Okuldan eve ilk geldiği gün "Anne bu okulda deney yok mu?" diye sormuş. Sonrasında hem psikolojik hem de fiziksel sıkıntılar baş göstermiş. Birkaç özel ve devlet okulu arasında gidip gelen Batuhan'a bir türlü mutlu olacağı bir okul bulunamamış. "Türkiye'nin en eski ve en büyük özel eğitim kurumlarından birinde, gerek eğitimcilerin gerekse psikologların oğlumuzu anlayamadıklarını, aksine sürekli eleştirildiği, yanlış uygulamalarla sıkıntıya sokulduğunu görünce yine biz kolları sıvadık," diyen Engin Erciyes bu konuda uzmanlaşmaya karar vermiş.

ANNE EĞİTİME BAŞLADI
Şu anda Batuhan bir devlet okulunda 4. sınıfa gidiyor. Onun en büyük destekçileri olan anne-babası ise çocuklarına ve başka üstün zekalı çocuklara yardımcı olabilmek için Üstün Zekalı Çocuklar Akademisi'ni kurdular. Anne Banu Erciyes şu anda üniversitede üstün zekalı çocuk öğretmenliği konusunda eğitim alıyor: "Onları doğru anlayabilmek ve her birinin farklı ihtiyaçlarına cevap verebilmek için sürekli kitaplar, akademik çalışmalar ve yayınları takip ediyorum. Üstün zekalılar öğretmenliği eğitimi de bu konuda en büyük destekçim." Atölye çalışmaları yapılan Üstün Zekalı Çocuklar Akademisi'ne zeka testlerinden 130 ve üzeri puan alan çocuklar katılabiliyor. Bilim İnsanı Yetiştirme Programı (BİYEP) 1. sınıf ve sonrasında başlıyor. Kendi sınıf düzeylerinde, bilim, drama, felsefe, matematik ve akıl oyunları başlıklarında en fazla sekiz kişilik gruplarla çalışılıyor. Eylülden hazirana kadar devam ediyor.

ZEKAYI PARLATMAZSANIZ KARARIR
Üstün Yeteneklileri Destekleme Derneği Başkanı Alphan Manas üstün yetenekli çocukların yaşadıkları sorunları yakından takip ediyor. "Güney Kore bundan 30 yıl önce üstün zekalı çocuk eğitiminin önemini kavradı ve daha ilkokuldan başlayarak bu çocuklara özel eğitim verdi. Bu ülke şimdi bir dünya devi" diyen Manas iyi ve özenli eğitimin ülke kalkınmasındaki önemine dikkat çekiyor. Peki Türkiye'de durum nedir? Manas anlatıyor:"Türkiye'de üstün zekalı çocukların eğitimleri yeterli değil. 10 yıl kadar önce devlet tarafından Bilim ve Sanat Eğitim Merkezleri (BİLSEM) kuruldu. Çocuklar 3. sınıfta sınava giriyorlar. Öğretmenler dikkat çeken farklı öğrencileri BİLSEM'lere yönlendiriyor ve burada zeka testleri yapılıyor. Skoru 130 ve üzeri olan çocuklar BİLSEM'lerde eğitim alıyorlar. Burada farklı çocuk derken sınıfın en çalışkanı olan, en yüksek notları olan çocuklardan bahsetmiyoruz. Üstün zekalı çocuklar arasında okul başarısı yüksek olanlar yüzde 10'luk bir grubu oluşturuyor." Peki BİLSEM'lerde nitelikli bir eğitim veriliyor mu? Manas "Zeka gümüş gibidir. Eğer performansını arttırmazsanız kararır. BİLSEM'lerin üstün zekalı çocukların ihtiyaçlarına karşılık verdiğini söylemek zor. Aralarında iyi imkanlar sunanlar var ama devletin sağladığı olanakların dışına çıkamayanlarda donanım eksikliği var. Fen laboratuvarı yok, müzik odaları yok" diyor.

DURU'NUN BABASI: ONDAN ÇOK ŞEY ÖĞRENİYORUM
İzmir'de yaşayan hekim Serhat Ferahi Değimli bir üstün zekalı çocuk babası. Kızı Duru küçük yaşta satranca başlamış, ulusal pek çok turnuvada dereceleri var. Erken yaşta piyano çalmaya başlamış. Çok duyarlı ve gündelik olaylarla fazlaca ilgili. Serhat Ferahi Değimli "Üstün zekalı bir kız babası olmak özen gerektiren bir durum" diyor.

ÇOCUK MUTSUZSA ZEKA YÜK OLABİLİR
Değimli kızıyla ilişkisini de şöyle anlatıyor: "Ondan birçok şey öğreniyorum. Yurtdışı seyahatlerini çok seviyor. Genelde birlikte gidiyoruz. Çok iyi bir yol arkadaşı. Birlikte sörf, kayak, bisiklet turları yapıyoruz. Elimizden geldiğince ona elverişli koşullar sağlamaya çalışıyoruz. Üstün zekalı çocuk kapasitesini yaşama geçirdiğinde mutlu olabilir. Aksi durumda zeka, insan için yük olabilir. Çocukların ilgi alanları ve yeteneklerine göre desteklenmesi çok önemli. Bu çocukların 'ulusal servet' olduğu bilinmeli." Duru şimdi 14 yaşında ve İzmir Özel Türk Fen Lisesi 1. sınıf öğrencisi. Erken yaşta farklı olduğunu ailesine hissettirmiş. Erken konuşmuş ve yaşından beklenmeyen karmaşık cümleler kuruyormuş. İkinci sınıfın sonuna doğru sınıf öğretmeni, Duru'yu Milli Eğitim Bakanlığı'nın düzenlediği üstün zekalı ve üstün yetenekli çocukları belirleyen bir sınava yönlendirmiş. IQ' su 130'un üzerinde çıkmış. Değimli bu sınav sonrası kızının Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı Bilim ve Sanat Merkezi'ne (BİLSEM) kabul edildiğini söylüyor. Sonrasını da şöyle anlatıyor: "İki yıl boyunca okulun ardından BİLSEM'deki eğitime devam etti. Ama İzmir'deki BİLSEM'in o zamanki fiziki koşulları ve eğitim içeriği tatmin edici düzeyde değildi. Haliyle çocuk sıkıldı. Ortaokul sonrası da üstün zekalı çocuklara eğitim veren Gebze'deki Türk Eğitim Vakfı İnanç Türkeş Lisesi sınavlarını kazandı ama ayrı kalmamak için gönderemedik. Şu an İzmir Özel Türk Fen Lisesi 1. sınıfta burslu olarak okuyor. Matematik Olimpiyatları'na hazırlanıyor."

MECLİS'TE ÇALIŞMALAR SÜRÜYOR
Üstün yetenekli çocukların keşfi, eğitimleri ve etkin istihdamların sağlanması gibi amaçlarla TBMM'de bir Meclis Araştırma Komisyonu kuruldu. Komisyon Başkanı da AK Parti İstanbul Milletvekili Halide İncekara. İncekara bu çocukların milli servet olduklarını ama eğitimlerinin yeterli seviyede olmadığını söylüyor: "Bu çocuklarımız gereken ilgiyi göremez ve eğitimi alamazlarsa eğitimden kopup mutsuz oluyor, hatta suça, şiddete itilebiliyor. Başkanlığını yaptığım komisyon, bir rapor hazırladı. Yapılan çalışmalar devam ederken, üstün zeka-yetenekli çocuklara yönelik kamu, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları yoğun ilgi gösteriyor ve harekete geçmiş durumda. Milli Eğitim Bakanlığı da gerekli yasal ve yapısal düzenlemelerine hız veriyor. Bakanlık, 2013-2017 dönemini kapsayan Üstün Yetenekli Bireyler Strateji ve Uygulama Planı Taslağı hazırladı ve Plan 25. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nda kabul edildi. Adı geçen planla üstün yetenekli bireylerin yetenek ve özelliklerini tanıyarak potansiyellerini en üst düzeyde kullanmalarını ve geleceğin liderleri, bilim insanları, sanatçıları ve sporcularının yetiştirilmesi amaçlanıyor."

ÇOCUĞUNUZUN ÜSTÜN ZEKALI OLDUĞUNU NASIL ANLARSINIZ?
Ege Üniversitesi Çocuk Pskiyatrisi Anabilim Dalı'ndan psikolog Nagehan Demiral, üstün zekalı çocuklar konusunda eğitimcilere ve ailelere önerilerini şöyle sıralıyor:
* Bu çocukların erken tanılanması, eğitimlerine gecikmeden başlanması önemli.
* Eğitsel ihtiyaçları karşılanmadığında olası sorunların ortaya çıkması mümkün. 4 Bildiği şeyler anlatıldığı zaman ilgisi dağılır ve hareketlilik başlar. Öğretmeni ödev olarak gereksiz tekrarlar veriyorsa bir süre sonra hiç ödev yapmak istemez, uzun yıllar içerisinde bu durum zayıf çalışma alışkanlıklarının yerleşmesine yol açabilir.
* Yardımcı öğretmen gibi kullanılması, diğer çocuklar öğrenmeye çalışırken onların bekletilmesi yapılabilecek önemli hatalardan birkaçı. Onlara uygun eğitim modelleri, öğrenci, okul, aile ve çevre şartları göz önüne alınarak seçilmeli. Ödevler yeni, özgün bilgiler içeren proje niteliğinde, yaratıcılıklarını geliştiren etkinlikler olmalı.
* Bu eğitimi verecek kişilerin de gerekli donanımı sağlanmalı. 4 Bilişsel ihtiyaçlar karşılanırken gerek okul gerekse ailelerin yaptığı hatalar sosyal ve duygusal alanlarda sorun yaşamalarına yol açar. 'Proje çocuk' uygulamaları, 'dahi' gibi son derece iddialı etiketlerin konulması ve bunun deşifre edilmesi, 'yıldızlaştırma', her alanda çok 'üstün' olmalarını bekleme, çocuğun kabulünün sadece 'başarılı' olma durumunda gelmesi, başarısızlığı tolere edemeyen, şişirilmiş benlik algısına sahip, aşırı mükemmeliyetçi, akranları ile iyi ilişkiler kuramayan çocuklar haline dönüştürebilir.