16 Nisan Pazar günü Türkiye'de demokrasi tarihinin yedinci anayasa referandumu yapılacak. İlk kez 27 Mayıs 1960 askeri darbesi ertesinde Kurucu Meclis tarafından hazırlanan 1961 Anayasası'nın kabulü için referanduma gidilmiş ve sonuçta Türkiye çift meclisli parlamenter sisteme geçmişti. Son olarak da Anayasa'nın bazı maddelerini değiştiren metin 16 Nisan referandumunda oylanacak ve bu referandumda 'evet' oyları çoğunlukta çıktığı takdirde cumhurbaşkanlığı sistemine geçilecek. Anayasa referandumlarını birer birer ele almadan bunların hangi tarihlerde yapıldıklarını hatırlayalım: 1961/1982/ 1987/1988/ 2007/ 2010 ve şimdi de 2017...
1961
Anayasa referandumu
Yoğun propaganda ama katılım düşük
Referandum 27 Mayıs Darbesi'nden sonra hazırlanan 1961 Anayasası için yapıldı. 9 Temmuz 1961'deki halk oylaması ile 1961 Anayasası, yüzde 38.3 'hayır' oyuna karşılık, yüzde 61.7 'evet' oyuyla kabul edildi. Kurucu Meclis'te oluşturulan anayasa komisyonu 7 Ocak 1961'de ilk kez toplandı ve Sıdık Sami Onar başkanlığındaki komisyonun hazırladığı anayasa taslağı üzerinde çalışarak nihai anayasa metnini hazırladı. 156 madde ve 11 geçici maddeden oluşan anayasa tasarısı darbenin yıldönümünde Kurucu Meclis tarafından kabul edildi.
Kampanya süreci
Kurucu Meclis tarafından kabul edilen anayasanın 9 Temmuz 1961'de referanduma sunulması da kararlaştırıldı. Ardından ülkede yoğun bir 'evet' kampanyası başlatıldı. 'Evet' cephesi oldukça genişti. Başta MBK olmak üzere, İsmet İnönü liderliğindeki CHP, basının tamamına yakını, valiler ve kaymakamlar, devletin bütün yöneticileri bu kampanyanın üyesiydi. CKMP ve Yeni Türkiye Partisi ise darbe sürecinin sona ererek tekrar demokratik bir yönetime geçmek amacıyla 'evet' yönünde karar verdiler.
ADALET PARTİSİ
Gözler ise Demokrat Parti'nin kapatılmasının ardından onun devamı niteliğinde kurulmuş Adalet Partisi'nin kararındaydı. Adalet Partililer 'evet' yönünde açıklama yapmamakta ilk başlarda kararlı bir mücadele verdiler. AP yayımladığı bildiride muğlak ifadeler kullanarak anayasaya net bir şekilde evet demedi. Bu arada AP siyasetçileri 'hayır' demek yerine "Gözlerimize bakın, ne demek istediğimizi anlarsınız" içerikli konuşmalar yapıyorlardı.
AÇIK TEHDİTLER
AP'den evet yönünde bir karar çıkmayınca aynı günlerde İstanbul'da ihtilal hazırlığı yapıldığı iddiasıyla bir operasyon yapıldı. Ertesi günkü gazetelerin manşetinde ihtilal hazırlığında olan kişilerin Adalet Partili olduğu yazılıydı. Hemen yanında ise Cemal Gürsel'in Adalet Partisi'ne ihtarı vardı: "AP küçük hesaplar yapıyor." Bu uyarıların ardından Adalet Partisi 'evet' yönünde açıklama yapmak zorunda kaldı. Ancak Adalet Partisi'nin tabanı bu 'evet'in istekli bir evet olmadığını biliyordu.
Evet çıktı ama...
9 Temmuz 1961 tarihinde Anayasa referandumu yapıldı. Halkın ilk tepkisi katılımın düşüklüğü ile oldu. Yoğun kampanyaya rağmen katılım yüzde 81'de kaldı. Tüm partilerin 'evet' kullanacakları yönünde açıklama yapmak zorunda kaldıkları bu referandumda anayasa ancak yüzde 61.7 evet oyu ile kabul edildi. Yoğun propagandaya ve Adalet Partisi'ne yönelik örtülü tehditlere rağmen çıkan 'evet' oranı istenilen düzeyde değildi.
1982
Anayasa referandumu
Evren seçildi
Türkiye'de ikinci referandum 1982 Anayasası için yapıldı. 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra oluşturulan Danışma Meclisi tarafından hazırlanan anayasa, bu referandumda yüzde 91.37 oyla kabul edildi. Bu referandum sonucu cumhurbaşkanlığına da askeri darbenin lideri Kenan Evren seçildi. Kapatılan 1980 öncesi partilerin siyasetçileri ise referandumla 'yasaklı' ilan edildi.
1982 Anayasası için 'evet' propagandası devlet tarafından teşvik ediliyordu. "Hayır" demek ise adeta yasaktı. İki renk vardı, biri mavi yani hayır, diğeri ise beyaz yani evet...
TEK HAYIRCI İL BİNGÖL
Darbe sonrası yapılan anayasaya 'hayır' diyen Türkiye'nin tek ili olma özelliğini taşıyan Bingöl halkının bu cesaretinin ödüllendirilmesi için çalışma başlatan BİNDAV ve Genç Siviller Hareketi tarafından il girişindeki tabela önünde açıklama yapıldı. Bingöl'ün 1982 Anayasası için yapılan referandumda 'hayır' veren tek il olmasının küçümsenmemesi, hatta ödüllendirilmesi gerektiğini vurgulamak için alınan kararda şehir tabelasındaki Bingöl yazısının önüne sembolik olarak 'Cesur' yazısı yapıştırıldı.
1987
Anayasa referandumu
Yasaklar kaldırıldı
Türkiye'de üçüncü referandum, 1982 Anayasası'nın siyasi parti liderleri ve yöneticilerine getirdiği 10 yıllık siyasi yasakların kaldırılması için yapıldı. Bu referandumda da yasaklar çok az farkla kaldırıldı. Referanduma katılan vatandaşların yüzde 50'si yasakların kaldırılması yönünde 'evet', yüzde 49.9 ise yasakların devam etmesi yönünde 'hayır' oyu kullandı. Bir söylentiye göre hayırların fazla çıkacağı anlaşılınca sayım, Başbakan Özal'ın talimatı ile gece yarısı durdurulmuştu.
ÖZAL HAYIR DİYOR
1987 Referandumu, Türkiye siyasi tarihinin üslup ve tartışma adabının en düşük olduğu dönem olarak hafızalara kazındı. 1987 Referandumu'na gidilme nedeni 12 Eylül askeri darbesi sonrası yapılan 1982 Anayasası'nın geçici 4. madde ile getirdiği siyasi yasakların kaldırılması talebiydi. Özal ve ANAP, 'hayır' kampanyası yürütüyor ve Devlet Bakanı Güneş Taner 'NO NO' yazan tişörtü ile meydanları dolaşıyordu...
No No'lu espriler
Hüsamettin Cindoruk, Batı'da erkek arayan genç kızların simgesi olan ve Güneş Taner'in giydiği ünlü "No No" tişörtü konusunda "Taner, bu giysiyle TIR şoförlerinin karşısına çıkmasın" demişti... Taner'in ertesi gün gazetelerde çıkan yanıtı, Cindoruk'un bu düşük seviyeli esprisini bile aratır nitelikteydi: "Bana nonoş diyenlerin 6 Eylül'de 'hayır' çıkarsa bir tarafları acımayacak mı?"
Cumhuriyet Halk Partisi'nin devamı Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP), Adalet Partisi'nin devamı Doğru Yol Partisi (DYP), Milliyetçi Hareket Partisi'nin devamı Milliyetçi Çalışma Partisi (MÇP), Milliyetçi Selamet Partisi'nin devamı Refah Partisi (RP) ise referandumda 'evet' kampanyası sürdürmüşlerdi.
ERKEN SEÇİM KARARI ALINDI
Bülent Ecevit, Süleyman Demirel, Alparslan Türkeş ve Necmettin Erbakan'ın siyasi yasakları 87 Referandumu'ndan 'evet' çıkınca kalktı. Yüksek Seçim Kurulu, halk oylaması sonuçlarını 12 Eylül 1987'de açıkladı. Oylamaya 24 milyon 436 bin 821 seçmen katıldı. Katılım oranı 93.6 idi. Geçerli 23 milyon 347 bin 856 oydan, 11 milyon 711 bin 461'i 'evet' (yüzde 50.16); 11 milyon 636 bin 395'i 'hayır' (yüzde 49.84) çıktı. Geçici 4. madde yürürlükten kalktı. 'Evet' oyları ile 'hayır' oyları arasındaki fark 75 bin 066 oydu. Özal hemen erken seçim kararı aldı. Demirel, Ecevit, Türkeş ve Erbakan gibi güçlü liderler siyasete tam anlamıyla dönemeden yapılan seçimlerde ANAP iktidarını ikinci döneme taşımayı başardı.
1988
Anayasa referandumu
ANAP'ın oy oranı düştü
Yasakların kalktığı referandum ertesinde Özal hemen erken seçim kararı aldı. Erken seçim 29 Kasım'da 1987'de yapıldı. ANAP'ın bu seçimlerde oy oranı düştü, ancak iktidarını sürdürdü. 1983'te 399 sandalyeli Meclis'te 211 sandalyesi vardı. 1987'de Meclis'in 450 sandalyesinin 292'sini aldı. ANAP yüzde 36,2 ile 300, SHP yüzde 24,9 ile 94, DYP yüzde 19,2 ile 56 milletvekili çıkardı.
Özal daha sonra yerel seçimleri de öne aldırmak istedi ama bunu TBMM reddince 25 Eylül 1988'deki Türkiye'de dördüncü kez yapılan referandumda ise yerel seçimlerin bir yıl öne alınıp alınmaması yönünde oy kullanıldı. Bu referandumda seçmenlerin yüzde 65'i 'hayır', yüzde 35 'evet' oyu kullandı. Böylece yerel seçimlerin bir yıl öne alınmasına ilişkin anayasa değişikliği reddedilmiş oldu.
2007
Anayasa referandumu
Cumhurbaşkanını halk seçiyor
Türkiye'nin sandık başına gittiği beşinci referandum 2007 yılında yapıldı. TBMM'de yapılan cumhurbaşkanı seçimini Anayasa Mahkemesi 36 kararı ile bozunca, cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini sağlayacak anayasa değişikliği yüzde 69 ile kabul edildi. Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesine karşı çıkanların oranı ise 31'de kaldı. Böylece, cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesine ilişkin anayasa değişikliği kabul edildi.
2010
Anayasa referandumu
26 maddelik paket
2010 Türkiye Anayasa Değişikliği Referandumu, anayasada yapılan birtakım değişikliklerin 12 Eylül 2010 tarihinde halk oylamasına sunulmasıdır. 26 maddelik bir değişikliği içeren paket, TBMM'de kabul edildikten sonra Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından referanduma sunuldu. Yüzde 57,88 evet oyuyla anayasa değişiklikleri kabul edildi.
