Geçmiş yıllarda tedavi seçeneklerinin yetersizliği nedeni ile bazı lösemi hastalarının yaşam süresi ciddi anlamda kısalırken, artık günümüzde bir diyabet ya da tansiyon ilacı gibi ağızdan alınan akıllı ilaçlar sayesinde hastalar konforlu ve normale son derece yakın bir yaşam sürebiliyor. Medstar Antalya Hastanesi Hematoloji ve Kemik İliği Nakli Merkezi Başkanı Prof. Dr. İhsan Karadoğan, löseminin son tedavi yöntemleri hakkında bilgi verdi...
Lösemiler için artık 'tedavi edilebilir' özellikte hastalıklar denilebilir mi?
Bundan 20 yıl öncesine gidildiğinde bunu söylemek mümkün değildi. Bu sorunun yanıtını, gelişen teknolojiye paralel olarak yeni ilaçların tedavide başarı ile kullanılabilir olabilmesi veriyor. Hedefe yönelik akıllı ilaçlar, yan etkileri daha kolay yönetilebilen kemoterapiler ve her yaş grubuna özel kök hücre nakilleri; özellikle geçmişte nakil şansı bulamayan ileri yaş hastaları da yaşama bağlıyor.
HASTANIN YAŞI BAŞARIYI ETKİLİYOR
Tedavide hastaya özel yaklaşım neden önemli?
Kan kanserleri tek bir hastalık değildir. Yüzlerce farklı kan ve kemik iliği kanseri vardır. Her birinin belirtileri, bulguları, klinik gidişleri, tedavi seçenekleri ve tedaviye yanıtları birbirinden farklıdır. Ayrıca tanıları aynı olsa bile tedavi başarısını etkileyen hastanın yaşı, eşlik eden hastalıkları ve kullandığı ilaçlar gibi başka faktörler de söz konusudur. Bu nedenle tedavi seçenekleri oluşturulurken, her bir hasta için bu faktörler tek tek belirlenip o hasta bazında en ideal tedavi saptanmaya çalışılmaktadır.
Kemoterapi, lösemilerin tedavisinde halen altın standart olarak kullanılıyor mu?
Kemoterapi, bölünme potansiyeli hızlı olan hücrelerde daha etkili olma özelliğine sahiptir. Löseminin önemli bir bölümünde kanser hücreleri, organ kanserlerine göre daha hızlı bölünür. Bu da hastalığı kemoterapiye daha duyarlı hale getiren bir özelliktir. Birçok hastanın yüksek doz tedavi içeren kemoterapilerden ve kemik iliği nakillerinden yarar görmesinin nedeni de budur. Lösemilerde kemoterapinin yanında yalnızca kanserli hücreleri hedefleyen akıllı ilaçlar ile immün yani bağışıklık sistemini ilgilendiren tedaviler de etkili seçeneklerdir.
Akıllı ilaçlar da kemoterapi tedavileri içinde mi değerlendiriliyor?
Hedefe yönelik ilaçların en önemli özelliği, tümörlü hücreye etki etmesi ve kanseri 12'den vurmasıdır. Kan kanserlerinde hedefe yönelik (akıllı) ilaçlar da sıklıkla kullanılır. Geçmişte bazı lösemi türlerinde, eğer kök hücre nakli yapılmazsa, hastanın yaşam süresi ciddi anlamda kısalmaktaydı. Örneğin; kronik myelositer lösemi adı verilen lösemi türünde hastanın sadece kemoterapi ile uzun süreli yaşama şansı oldukça azdı. Bu gruptaki hastalar ileri yaşta olduğu için kemik iliği nakli çok az sayıdaki hastaya yapılabiliyordu. Şimdi ise bu hastalar tıpkı bir tansiyon hastası gibi her gün ağız yoluyla alınan ve hedefe yönelik özellikteki ilaçlar sayesinde, hemen hemen normal yaşam sürelerini sürdürebilir.
KEMİK İLİĞİ NAKLİ İLE TAM ŞİFA HEDEFLENİYOR
Kemik iliği ya da kök hücre nakli, kan kanserlerinde önemli bir tedavi seçeneğidir. Allojenik ve otolog kök hücre nakli olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilmektedir. Hastanın kendi kök hücrelerinin kullanıldığı otolog kök hücre nakillerinde hedef kanser hücrelerini daha etkili bir şekilde yok edebilmek için yüksek doz kemoterapi ve/veya radyoterapi verebilmektir. Başka bir kişinin kök hücreleri kullanılarak yapılan allojenik nakillerin otolog nakillerden en önemli farkı; bu nakil işlemi ile hastaya vericinin bağışıklık (immün) sistem hücrelerinin de nakledilmesidir. Bu hücreler hasta ile verici arasında var olabilen doku uyumu farklılıkları nedeniyle hastanın sağlıklı hücrelerine savaş açarak önemli hasarlar oluşturabilmektedir.
YAŞININ GENÇ OLMASI GEREKİYOR
Hastanın bu ağır tedaviyi tolere edebilmesi için yaşının nispeten genç ve genel durumunun iyi olması gerekir. Diğer yandan ise nakledilen verici kaynaklı bağışıklık hücrelerinin hasta için olumlu etkisi de söz konusudur. Bu bağışıklık sisteminin savaşçı hücreleri hastadaki kanser hücrelerini hedef alarak onları yok edebilir. Günümüzdeki çalışmalarının önemli bir kısmında allojenik nakillerde, vericinin bağışıklık sisteminin hastaya yaptığı zararlı etki ile tümör hücrelerini yok edici olumlu etkisi birbirinden ayrıştırılmaya çalışılmaktadır. Son yıllarda hastaya yüksek dozda kemoterapi ve/veya radyoterapi vermeden, vericinin bağışıklık sisteminin alıcı üzerindeki olumlu etkilerinden yararlanmak için 'mini nakil' kavramı gündeme gelmiştir. Buradaki beklenti, hastaya nakledilen yeni bağışıklık sisteminin hastadaki tümör hücrelerini yok etmesini sağlamak ve bu şekilde hastalığı kontrol altına almaktır.
YAN ETKİLER İYİCE AZALIR
Mini nakiller hasta için bazı avantajlar sağlamaktadır. Nakil öncesi verilen düşük doz kemoterapi sayesinde, yüksek doz tedavilerin yan etkilerinde azalma görülmüştür. Genel durumu düşkün, başka sağlık sorunu bulunan ileri yaştaki kişiler için bu mini nakiller ciddi bir umut oluşturmaktadır. Bu nedenle, son 20 yılda yapılan nakillerde yaş sınırı gittikçe yükselmeye başlamış, daha önce 40-45 yaş üzerindeki hastalara yapılması önerilmeyen allojenik nakiller; gelişen teknoloji, destekleyici tedavilerin artması, daha etkin ilaçlar ve enfeksiyon takiplerinin önem kazanması ile 60'lı yaşlarda da yapılabilir hale gelmiştir. Otolog nakillerde hastanın performansında bir sorun yoksa 70, hatta 70 yaş üzeri hastalara da nakil şansı doğmuştur. Kan kanserlerinin ilerleyen yaşla birlikte görülme sıklığının arttığı göz önüne alınınca, asıl ihtiyacı olan yaşlı hasta grupları da bundan yarar görür hale gelmiştir.
AKUT İSE HEMEN, KRONİK İSE YILLAR İÇİNDE TEDAVİ
Akut lösemi nasıl tedavi edilir?
Akut lösemilerde temel tedavi yaklaşımı, yüksek dozda kemoterapidir. Kemoterapiler hastalığın alt tipine göre aylarca veya yıllarca sürebilir. Radyoterapi de bazı özel durumlarda kullanılabilir. Son yıllarda geliştirilen ve akıllı ilaç olarak tanımlanan hedefe yönelik yeni ilaçlar da sıklıkla kullanılmaya başlanmıştır.
Kronik löseminin en çok görülen iki türünden biri olan KLL tedavisi nasıl yapılır?
Günümüzde tanı sonrası yapılan bazı özel laboratuvar değerlendirmeleri ile hastaların risk durumları belirlenmekte ve buna göre tedavi seçenekleri bireyselleştirilmektedir. Tedavide amaç hastalığı yok etmekten çok tedaviler ile baskı altına alıp hastaya zarar vermesini önlemektir. Günümüzde akıllı ilaçların kullanımı giderek daha ön plana çıkmaktadır.
