Teşvikle gelen farkı tam olarak yansıtıyorsa, Doğu'ya yönelik ekonomik atılım, semeresini vermiş gibi görünüyor. Belge adedinde %22, sabit yatırımda %62 ve istihdamda %59'luk artış, teşvik karnesine geçer not olarak yazılabilir.
Neyi beslersen, onu büyütürsün. Bu kuralın çalıştığını gördük. Ancak büyümeyi coğrafya üzerinden okumak, nicelik odağıdır ve "gerek şart" olabilir. Oysa "yeter şart" katma değerli yatırımları teşvik ise nitelik odağını bir şekilde devreye almak gerekecektir.
Nitelik şartı; Doğu'daki yatırımların, Marmara'dakilerin yönetim, üretim, pazarlama kriterlerinden ziyade, bölgesel üretim üssü kıstasına dayanmasını öneriyorum. Sorun yalnızca sermayeyi Doğu'ya çekmek ise bunu başarabildik. Fakat tek sorunun teşvik üzerinden bölgesel cazibe olmadığı aşikâr.
Doğu'da ölçek, hâlâ en büyük sorundur. KOBİ dediğimiz küçük ve orta ölçekli yapı, bölgesel rekabet için yetersizdir. Birlikte iş yapma kültürü olmayan coğrafyada "az olsun benim olsun" anlayışı yerine "ekonomik ölçek" oluşturma gayreti teşvik edilmelidir.
Tarım ve Ekonomi bakanlarının verdiği rakamlar, teşvikin tuttuğunu gösteriyorsa şimdi sıra "iş yapma kültürü" değişimini hızlandıracak niteliksel teşviklere gelmiştir. Özellikle tarımsal alanda toprak bütünleştirme gayretini, miras hukukuyla desteklememiz gerekiyor.
Yeni kurulan işletmelerin yönetişim prensipleriyle işe başlamalarını teşvik etmek gerekiyor. Küresel düşünen ve yöresel davranan girişimcileri teşvik etmek gerekiyor. Kısaca nicelik üzerinden yürüyen sistemi, nitelik teşvikleriyle hızlandırmak, kalıcı kılmak gerekiyor.
Bir kez daha altını çizmekte fayda var: Doğu'ya teşvik yatırımı patlatabilmişse nicelik üzerinden yürüyen eski zihin yapısını, nitelik teşvikleriyle katma değerli bölgesel liderlik algısına çevirmeliyiz.