Tarım arazileri yetersiz. Nüfus ve iklimsel düzensizlikler hızla artıyor.
Toprak ve su kaynakları kirleniyor. "Gıda, su ve enerji güvenliği" bir nolu sorun. Bazı ülkelerde toprak yok, bazılarında da bol.
Toprağı bol ülkeler "kiralama" diye tutturmuş. İşte dengeleri değiştirmeye aday toprak jeopolitiği ile ilgili büyük tartışma da burada başlıyor. Ekonominin küreselleştiği, siyasetin yerelleştiği ortamda toprakları kiralanan toplumlar "Bize toprak kalmadı" diye isyan ediyor. Hangi ülkeler toprağını kiralayacak? Afrika'yı söylemeye gerek yok. Kiralama rekoru kırıyor.
Fakat Çin, Rusya, Belarus gibi ülkeler, Kazakistan'da tarım arazisi kiralamak istiyor. Orta Asya'nın liderliğine soyunan Kazakistan kiralamaya çok sıcak.
Geniş tarım arazileri var ama tarımda verimliliği Özbekistan'dan kötü. Gıda güvenliği yetersiz. En önemlisi üretimini artırmak için çıkış yolu yok.

***
Peki, Kazakistan toprakları kime kiralayacak? Hiç tartışmasız Şanghay Beşlisi'ne. Bu ülkeler kurdukları "Gümrük Birliği" çerçevesinde görüşüyor.
Türkiye sıkı izleyici. Stratejik ortağı ABD ile yeni bir Orta Asya planlaması yapıyor. Stratejik işbirliği yaptığı Rusya'nın karşı çıkmaması da elini güçlendiriyor.
Türkiye -Kazakistan arasındaki "Karşılıklılık Anlaşmasına" bağlı olarak özel sektörümüz de toprak kiralamayı takibe aldı.
***
Dünya Ekonomik Forumu (WEF) toplantısına katılan Doğuş Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ferit Şahenk ile Bakü'de konuyu konuştum.
Bankacı, inşaatçı ve medya patronunun yeni ilgi alanı tarım, dolayısıyla Orta Asya... Adres ise Kazakistan.
Şahenk ve ekibi, bu ülkedeki toprak kiralamayla yakından ilgili. Henüz görüşmeler bitmemiş.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı da "toprak kiralama" konusunda ders çalışıyor. TİGEM, Sudan'dan toprak kiralama görüşmelerini henüz bitiremedi ama özel sektör fırsatı kaçırmıyor.
Kazakistan yabancıya 10 yıllığına toprak kiralıyor. Kritik soru şu: Biz GAP'ın topraklarını kiraya verecek miyiz? GAP'a büyük sermayeyi kim getirecek?
Barış ya da çözüm sürecinin en önemli ayağını atlamayalım.