Geçen hafta Urfa'daydım; kente 15 kilometre mesafede, bundan tam 12 bin yıl önce bölgede yaşayan Taş Devri insanlarının ilkel aletlerle yaptıkları ve henüz sadece dördü gün ışığına çıkarılmış 20 kadar görkemli tapınağın yer aldığı Göbeklitepe'yi ziyaret ettim. Zirvede durup 12 bin yıl önce buraların nasıl olduğunu hayal etmeye çalıştım. Biraz ötede, peygamberler diyarı olarak bilinen Harran Ovası ayaklar altında uzanıyordu. Bu tapınakları yapan insanlar acaba neler yerdi? İstanbul'a döndükten sonra, çok eski çağlarda insanların yiyip içtiklerini araştırmaya başladım. Artık geçmişi anlamak için eski çağlarda yaşayanların beslenme biçimi de önemseniyor, kazılarda biyolojik kalıntılar da değerlendiriliyor. Göbeklitepe'nin en eski sakinlerinin neler yediklerini öğrenemedim. Ama eski Mısır'da insanların nasıl beslendikleriyle ilgili birçok ayrıntıya rastladım. Bu bilgilerin çoğu, Mısırlıların ölülerinin yanına kaplar içinde yiyecek ve içecek bırakmalarından ve duvar resimlerinden kaynaklanıyordu. Örneğin eski Mısırlılar, bundan 5 bin 700 yıl önce bile buğday ekmeği pişiriyor, yine buğdaydan bira yapıyorlardı. Bugün o içkinin özelliği, hatta lezzeti hakkında ipuçları bile mevcut. Ancak günümüz bira meraklılarının eski Mısır birasını seveceklerinden kuşkum var. Çünkü onun çok koyu kıvamlı, besleyici bir bulamaç gibi olduğu anlaşılıyor. Mısırlılar başlangıçta et ihtiyaçlarını daha çok av hayvanlarından karşılıyorlardı. Zamanla Nil Nehri ve deltasında balıkçılık, verimli topraklarda özellikle hububat tarımı gelişti. Hemen tüketilmeyen balıklar ve küçük av hayvanları tuzlanıyor, kurutuluyordu. Büyük balıklar ve diğer av hayvanları ise kızartılıp ya da pişirilip sofraya getiriliyordu. Anadolu'da çok daha önceden beri bilinen bağcılığı M.Ö. 3 binli yılların ortalarında Mısırlılar da öğrendiler. Ancak şarapların sadece firavun saraylarında içildiği tahmin ediliyor. Balık başlıca protein kaynağıydı. Sığır eti ise yalnız asillerin sofralarını süslemekteydi. Koyun ve keçi büyük sürüler halinde besleniyor, etleri bütün sınıflarca tüketiliyordu. Koyunların kuyruk yağı en önemli yağ çeşidiydi. Domuz üretimi başlangıçta yaygınken, giderek azalmıştı; sadece alt sınıfların et ihtiyacını karşılıyordu. Izgara et zenginlerin harcıydı; zira ızgarada etin yağı büyük ölçüde ziyan oluyordu. Bunun için yoksul halk daha çok haşlama et yemekteydi. Duvar resimlerinden Mısır'da kaz ciğerinin de nadide bir yemek olduğu görülüyor. Bunun için tıpkı bugün de olduğu gibi kazlar zorla semirtiliyor, ciğerleri özel baharatlarla lezzetlendiriliyordu. Fırıncılık sanatında ise yepyeni teknikler keşfedilmişti. Örneğin ekşi mayalı ekmek yapılabiliyordu. Bu sayede insanlar artık lezzetsiz yufka ekmekleri yemek zorunda kalmıyorlardı. Bazı ekmeklerin ortasında yumurta ya da sebze koymak için bir oyuk vardı. Bunu pizzanın atası olarak da niteleyebiliriz. Tarihçi Herodot'tan cevizli, baharatlı ekmeklerin de yapıldığını öğreniyoruz. Amerikalı arkeolog Jean Bottero 3 bin 700 yıl önce var olan gıda maddelerinin listesini oluşturmuş. Bu listede buğday, arpa, darı, sebzelerden soğan, sarımsak, hardal, pancar, trüf ve diğer mantarlar, ayrıca bakla, bezelye, elma, armut, incir, fıstık, hurma, nar ve üzüm var. Mısırlı kasaplar büyük ve küçükbaş ve av hayvanları satıyor, 50'den fazla balık çeşidi, kabuklu deniz hayvanları ve deniz kaplumbağaları tezgahları süslüyordu. 18 peynir, 300 civarında çörek ve ekmek çeşidi biliniyordu. Göbeklitepe'nin Taş Devri insanları henüz Mısırlıların bu zengin yiyecek ve içecek seçeneklerine sahip değillerdi kuşkusuz. Ama en ilkel aletlerle uzaktaki taş ocaklarından tonlarca ağırlıkta taşlarla görkemli tapınaklar yaptıklarına göre, eminim, onların sofralarını da basit ama lezzetli yemekler süslüyordu. Çünkü gelişmiş inanç sistemine sahip bir toplum ağzının tadını da bilir; her ikisi de yüksek kültür düzeyinin göstergesi.
