Minikler tahmin edemeyeceğiniz kadar bağlıdır anne-babalarına. Yüzünüzdeki bir gülümseme, onlar için en büyük ödüldür. Hatta ilginizi hak etmek için bazen anlam veremediğiniz davranışlarda bulunabilirler. İşte bunun adı tam olarak "dikkat çekmeye çalışmak!". Ve inanın çocuğunuz sadece ilginizi çekebilmek için ortalığı kırıp dökebilir, sizin başkalarıyla sohbet etmenize izin vermeyebilir ya da ummadığınız bir anda minik bir öfke topuna dönüşebilir. Peki, dikkat çekmek istemesinin nedenleri neler olabilir? Bu sorunun cevabını Psikolojik Danışman Tuğba Gürçağ Yarız'dan aldık.
Hangi durumlar dikkat çekme davranışını tetikler?
Özellikle annelerin çocuklarının büyümesiyle birlikte eski iş tempolarına geri dönmeleri, iş seyahatlerine çıkmaları ve çocukların bakımı için aile yakınlarını görev başına davet etmeleri, iş sonrası eve geliş saatlerinin her zamankinden geç olmaya başlaması ve bu durumun sıklığının artması, eve iş getirmek ve evde çalışmaya devam etmek, aileye yeni bir bireyin katılması ve evin prens ve prensesinin yanına bir tane daha prens veya prenses eklenmesi, geniş aileye bir kuzenin veya yeğenin katılması ve bebek ile yetişkinlerin geçirdiği zamanın artması, çeşitli sebeplerle çocuk ile geçirilen zaman diliminin kısalması, çocuklar ile oynanan oyunların ve oyun zamanlarının azalması gibi durumlarda çocuklar kendilerine yönlendirilen ilginin azaldığını düşünürler. Ve dikkat çekmeye çalışmak için uğraşmaya başlayabilirler. Çocuklar orada olduklarını hatırlatmak ve anne babalarının kendileri ile ilgili farkındalık düzeyini arttırarak önceden sahip oldukları ilgi düzeyine ve ebeveynleri ile geçirdikleri kaliteli zamanın arttırılmasına ön ayak olabilmek amacıyla ilgi çekmeye yönelik bazı davranışlar sergileyebilirler.
Nasıl davranışlar sergilerler?
İlgi çekmeye çalışan çocuklarda sıklıkla görülen davranışlara örnek olarak; isteklerini yüksek ses ile ifade etme, bağırarak konuşma, anne-babanın isteklerini yerine getirmeme ya da istenen davranışı geç sergileme, topluluk ve grup içinde anne ve babaya karşı gelme, ağlama, kasıtlı olarak oyuncakları veya evdeki eşyaları fırlatma, eşyalara zarar verme, arkadaşlarına vurma, kötü sözler söyleme, isteklerinde ısrarcı olma ve istediği olmayınca isteğini talep ettiği kişiler ile inatlaşma, kardeşini kıskanma ve ona zarar vermek isteme, kardeşin doğumu ile birlikte bebeklik dönemi davranışlarını tekrar sergilemeye başlama, emzik biberon kullanmak isteme, altına kaçırma, yalnız uyumak istememe, anne-baba ile uyumak isteme, yemek yememe, yemeğini anne veya babanın yedirmesini isteme, bebeksi konuşmalar sergileme, itiraz etme, kuralları kabul etmeme ve kendi kurallarını koymak isteme gibi davranışlar verilebilir. Eğer çocuğunuz kreşe devam ediyorsa bu durumun yansımaları okul ortamında da görülebilir. Aktivitelere katılmak istememe veya reddetme, grup oyunlarına katılmama, arkadaş ilişkilerinin bozulması ve/veya ilişkilerde agresyon görülmesi (ısırma, vurma vb.), sık ağlama, yemek yemeyi reddetme, tuvalet ihtiyacını gidermede düzen bozulması (altına kaçırma, tutma vb.) gibi davranışlar ile karşılaşılabilir.
Nelere dikkat edilmeli?
Burada anne babaların dikkat etmesi gereken en önemli nokta; bu davranışların ne zaman başladığı, sıklığı ve yoğunluğudur. Bu davranışlar sadece ilgi çekmeye yönelik davranışlar olabileceği gibi, bazıları ise daha ciddi sıkıntıların habercisi olabilirler. Bu nedenle ebeveynler bu davranışların görülme zamanına ve tekrar edilme sayısına dikkat etmeli ve çocuklarını çok dikkatli bir şekilde gözlemlemelidirler.
Hangi yaş döneminde çok görülür?
1-3 yaş döneminde çocukların ilgi görme isteği çok yoğundur. 3-5 yaş arasında ise; özellikle hayal dünyalarının geniş olması nedeniyle farklı yöntemler düşünerek, farklı hikayeler yaratarak ilgi çekme çabasını gözlemlemek mümkündür. Çocukların buradaki amacı; çevrelerindeki kişilerin kendileriyle ilgilenme sıklığını ve kalitesini arttırır. Bu gibi durumlarda yapılacak en önemli müdahale; gerçekten çocuklarınız ile ilgilenme sıklığınız ve birlikte geçirdiğiniz kaliteli zamanlarda bir azalma olup olmadığını fark etmenizdir. Yaşamın zorlu koşulları ile baş etmeye çalışırken bazen gerçekten de çocuklarınıza ayırdığınız zaman diliminde azalmalar görülebilir. Bunu fark ettiğiniz noktadan itibaren gerekli düzenlemeleri yapmanız çok daha kolay olacaktır.
Anne baba neler yapmalı?
Çocuğunuzun davranışlarındaki değişimi fark ettikten sonra yapmanız gereken ilk müdahale; onunla geçirdiğiniz zaman diliminin arttırılması ve bu zaman diliminin içeriğinin düzenlenmesidir. Çocuğunuzla vakit geçirirken hepinizin keyif alması ve eğlenmesi çok önemlidir. Bu zaman diliminde birlikte oyun oynayabilir, şarkı söyleyebilir, dans edebilir, maç yapabilir, kurabiye pişirebilir ve hoşunuza giden birçok etkinliği birlikte gerçekleştirebilirsiniz.
Çocuklar dikkat çekmek için ilk başta genellikle olumlu yönlerini ve olumlu davranışları sergilerler. Eğer bu davranışlar ile ilgi çekmeyi başaramazlar ise uygun olmayan yolları denemeyi tercih ederler. Burada anne-babaların dikkat etmesi gereken önemli nokta; çocuklarının olumlu davranışlarına geribildirim vermeyi unutmamaktır. Olumlu davranışları ile olumlu geribildirimler alan çocuklar, olumsuz davranışları ile ilgi çekme yöntemine ihtiyaç duymayacaklardır.
Çocuklara sadece ilgi çekmek istedikleri zamanlarda değil, gün içerisinde karşılaştığınız olumlu davranışlardan hemen sonra geribildirim vermek çok önemli bir noktadır. Bu sayede çocuklar hem olumlu davranışlarda bulunduklarını fark ederek aldıkları geribildirimlerle mutlu olacak hem de olumlu davranışlarının yerleşme ve sergilenme sıklığı ve hızı artacaktır.
Anne-babalara düşen bir diğer önemli görev ise; çocuklarına duygularını ifade etme konusunda model olmaktır. Örneğin; anne-babasının onunla ilgilenmemesi nedeniyle onların eşyalarına zarar veren bir çocuk, aslında onlardan daha çok ilgi istediğinin ve onları özlediğinin sinyallerini veriyordur. Burada anne-babalar "Son zamanlarda iş yoğunluğu nedeniyle seninle çok sık vakit geçiremiyoruz. Bu durum galiba seni biraz üzüyor ve kızdırıyor. Aslında biz de bunu fark ettik, bu durum bizi de üzüyor ve seni çok özlüyoruz." gibi sözel açıklamalarda bulunarak ve çocuklarını da duygularını ifade etmesi konusunda teşvik ederek, hem rahatlamasına fırsat verebilir hem de kendini ifade etmesini sağlayarak anlaşıldığını fark etmesi için uygun ortamı yaratabilirler.
Anne-babalara düşen bir diğer görev de olumsuz davranışlarını görülme sıklığı ve yoğunluğunun gözlemlenmesidir. Eğer bütün müdahalelerinize rağmen çocuğunuzun davranışlarında bir değişiklik olmuyorsa, olumsuz davranışlar şekil değiştiriyor ve sergilenme sıklıkları artıyorsa; bu noktada bir uzman desteğine başvurabilirsiniz.
Anne-baba olarak çocuklarınızdaki bir farklılığı veya değişimi anlayabilmenin en iyi yolu; çocuklarınızı tüm özellikleri ile çok iyi tanımak ve gözlemlemektir. Bu sayede tüm alanlarındaki değişim ve gelişimleri fark etmek mümkün olabilecektir.
Hazırlayan: Aytülike KESKİN
