Çocukların bebeklik döneminden çıktığı, bağımsızlığını ilan etmeye çalıştığı bir dönemdir 2 yaş. Bu dönemde herkese anlamsız gelen kızgın davranışlar sergilerler. Anne-babalar karamsarlığa kapılsa da, aslında bu tamamen gelişimlerindeki bazı noktaların henüz tamamlanmadığı, yaşa özel bir dönemdir. Bu inatçı ve kızgın davranışların dozu bazı çocuklarda az bazılarında yüksek olabilir. Dış dünyadaki tehlikeler konusunda habersiz oldukları bu dönemde en zoru da, çocuğa söz dinletebilmektir. Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Prof. Dr. Emine Zinnur Kılıç, 2 yaşındaki bir çocuğa söz dinletebilmenin en ideal yolunun sakin, ama net bir tutumla yaklaşılması olduğunu söylüyor. Bu döneme özel oyunlar oynatmak ve ona karşı sabırla yaklaşmak da çok etkili.
Neler yapabilir?
2 yaştan itibaren çocukların dil ve motor gelişiminde hızlı bir zenginleşme görülür. 2 yaşındaki bir çocuğun geliştirmesi beklenen özellikler şunlardır:
1. 2 yaşında çocuk en az iki kelimelik anlamlı cümle kuruyor olmalıdır (Örn: "baba geldi"). Bu yaş içerisinde dil gelişimi hızlanır. Hem anlama dili, hem ifade edici dil gelişir. İki fi kri aynı anda ifade eden sözleri anlayabilir ve ifade edebilir. Zaman kavramı gelişir. Geçmiş ve gelecek kavramları oluşur. Örneğin: "Attaya gidicez".
2. Basit soruları ve iki ya da daha fazla fikir içeren cümleleri anlar. Bu yıl içinde kendisi de zamir içeren cümleleri kurabilir duruma gelir. Nesnelerin isimlerini hızla öğrenir. Dil zenginleşir. Bir nesnenin ismi söylendiğinde onu zihninde canlandırır.
3. Yardımsız yürümeyi başarmış olmalıdır. Hareketleri daha dengeli bir hale gelmiştir. Kendi kendine yürümeye ve koşmaya çalışır. Merdivenleri birer birer çıkabilir ve bu yaş içerisinde inmeyi öğrenir. Zıplamayı öğrenir. Kağıt üzerine kalemle karalama yapabilir.
4. Dikkat süresi artmıştır. Bir konuya otuz dakika kadar odaklanabilir. Ancak henüz dikkatin esnekliği gelişmemiştir. Bu nedenle odaklandığı konudan bir başkasına kolayca geçiş yapamaz. Bir şeye takılıp kalma ve tutturma sık görülür.
5. Sembolik düşünme becerisi ve buna paralel olarak da sembolik oyun oynama becerisi gelişmiştir. Gözünün önünde olmayan şeyleri zihninde canlandırabilir ve onlarla ilgili konuşabilir. Nesne kalıcılığı gelişmiştir. Annenin işe gittiğini ve belli bir zamanda döneceğini bilir ve bekler. Olmayan şeyleri gözünde canlandırarak onlarla hayali oyunlar oynayabilir.
6. Çevresindeki nesneleri izler ve taklit edebilir.
7. Olmayan nesneleri zihninde canlandırma becerisi korkuların da ortaya çıkmasına neden olur.
8. Sinir sisteminin gelişimi, tuvalet eğitimine izin verecek düzeye gelmiştir.
İnatçı çocukla baş etmek
Bu dönemdeki çocukların inatçı olmalarının nedeni, birden bire gelişen dil ve motor becerileri sayesinde kendilerini omnipotan (yani her şeye muktedir) gibi hissetmelerinden kaynaklanır. Bu nedenle eskisine göre artık daha fazla kontrol sahibi olmak isterler. Dolayısıyla anneyle kontrol mücadelesi içine girerler. Her şeyi kendileri yapmak ister yapamadıklarında da sinirlenirler. Tabii ki bir yandan da yardıma gereksinimleri vardır. Ancak bunu anlamazlar. Bağımlı oldukları kişi yanlarında olmadığında da onu zihinlerinde canlandırır ve taşırlar. Ancak yine de zaman zaman panik içinde onun varlığını kontrol etme gereksinimi duyar ve ararlar. İnatçılığın bir başka nedeni de dikkat ve odaklanma becerisinin gelişmiş olması, ancak henüz esnek olmamasıdır. Bu yüzden bir şeye takıldıklarında, onların dikkatini başka şeye çekmek zorlaşmıştır. Bu dönemde her zamankinden daha sabırlı bir yaklaşım gerekir. Çocuğun zamanına ve kontrol duygusu kazanmasına izin verilmeli; uygun olduğunda harekete geçmek için beklenmelidir. Çocuktan beklenen davranış ona önceden hatırlatılmalı ve kendisini hazırlamasına izin verilmelidir. Çocuk inatlaştığında aynı şekilde inatlaşmak genellikle çatışmanın artmasına ve her iki tarafın da giderek öfkelenmesine neden olur. Genellikle bu yaştaki çocuklar komut almazlar. Bu yüzden daha sakince ve gerektiğinde dikkatini çekecek şekilde yanında konuşarak veya dokunsal temasla ikna etmek gerekir. Tehlikeli bir şey yaptıklarında ise kısa ve kesin bir müdahale ve kural koymak gerekir. Örneğin; çocuk prize parmağını sokmaya çalışıyorsa uzaktan ona bunu yapmaması için seslenmenin bir yararı yoktur. Kesin bir şekilde çocuğu oradan uzaklaştırıp net bir tonda "Prizlere dokunmak yok!" şeklinde kesin kural koyulmalıdır. Bunu yaparken ses tonu ve davranış biçiminin durumla uyumlu olması gerekir. Çocuğa yapmaması gereken bir şeyi söylerken gülmek, onun bunu bir oyuna dönüştürmesine neden olur. Bu nedenle de ses yükseltmeden, ama ciddi bir ses tonu ve yüz ifadesi ile bu kuralı her zaman tekrarlamak gereklidir. 2 yaşında çocuklar kendilerini dünyanın merkezi zannederler ve dikkat çekmek isterler. Bu nedenle de çevresindekilerin de dikkatini kendi üzerlerinde tutmak için zaman zaman onların kızacağını bildikleri şeyleri yapabilirler. Bu yüzden yapmamaları gereken şeyleri yaptıklarında uzun süreli konuşmak ve açıklama yerine kısa ve net kural koymak, daha sonra da ilgiyi başka yöne çevirmek daha uygundur. Çevresindeki kişilerin dikkatini olumlu davranışlarla çekebileceğini çocuk bu şekilde öğrenir. Çocukların tutturma, bağırma ve ağlamalarına karşı sakin, ama net bir tutum gerekir. Bu süreçte çocuklar uzun konuşmalardan çok anlamazlar. Onun yerine beden teması ile sakinleştirmek; bunun zorluğunu anladığını ifade etmek uygundur. Örneğin; çocuk ayakkabısını kendi giymek isteyip de başaramadığında yanına oturup "Ayakkabılarının bağcıkları zor mu açılıyormuş; istersen gel yardım edeyim." gibi bir cümle ve "Evet çok zormuş!" gibi onu anladığını ifade eden sözcükler yatıştırıcı olabilir.
Nasıl oyunlar oynamalı ?
Bu dönemde çoğu çocuk tuvalet eğitimine geçmek için gerekli fiziksel gelişime sahip olur. Çocuğun başkalarını taklit etme isteğinin, büyükler gibi davranma isteğinin ve sözel olarak kendini ifade etme becerileri gelişir. Bunlardan yararlanarak ve ödüllenmekten hoşlanmasını da kullanarak tuvalet eğitimine başlamak uygundur. Sanal oyun; ya da sembolik oyun gelişimi, çocuğun geliştirmesini istediğimiz toplumsal becerilere hazır olmasını sağlar. Örneğin: bebeklerine yemek yedirme; onları tuvalete götürme gibi oyunlar, aynı zamanda kendisinin de bu rollere hazırlanmasına yardımcıdır. Bu dönem çocuğu, yalnızca tehlikeli durumlarda ve net biçimde kontrol edilmelidir. Becerileri gelişmiş, ancak tehlike algısı henüz tam gelişmemiştir. Motor becerileri gelişkin olmakla birlikte tam olarak kendini kontrol edemeyebilir. Bu yüzden kazalar sık olur. Bu dönem çocuğunu güvenli bir ortamda özerk hareket etmeye bırakmak, yine de uzaktan izlemeyi sürdürmek gerekir. Sürekli "yapma, etme" gibi komutlar vermek yerine örneğin: "Burna bir şey sokulmaz" gibi bir bildirimde bulunmak ve tehlikeli davranışı kesin bir müdahale ile bitirmek gereklidir. Müdahale edilmesi gereken davranışlar yalnızca çevreye ve kendine zarar verme olasılığı olan davranışlardır. Onun dışındaki konularda daha sabırlı ve esnek bir tutumla çocuğun kendi zamanlamasına izin verilir. Kontrol edilmesi gereken çocuk değil, onun içinde bulunduğu ortam olmalıdır. Örneğin; uyumamakta direnen çocuğu zorla uyutmak yerine ortamı uyku getirmeye hazır hale getirmek, sorunu daha kolay çözer. Bu dönem çocuğunun gelişimi açısından en yararlı oyun biçimi, sembolik oyunlardır. Bu oyunlarda çocuklar nesnelerin, insanların, hayvanların rolüne girerler. Taklit becerileri gelişir. Ayrıca iyi, kötü, tehlikeli ve zararlı gibi kavramları geliştirirler. Eğer kreşe gideceklerse evdeki oyuncakları ile önce orada neler olacağına dair oyunlar oynatmak, onların kaygılarını azaltır. Sosyalleşme becerileri açısından en yararlı oyun türü, sembolik oyundur. Çocuk oyunda simitçi olur, öğretmen olur, köpek olur, kedi olur; böylece güvenli bir biçimde içine katılmaya hazırlandığı dünyayı kendi zihninde canlandırmaya başlar. Bilişsel becerileri geliştirmek için ise ikili, üçlü puzzle tipi oyuncaklar, resimli kitaplar kullanılabilir. Çocuğun sosyal becerileri, dil becerileri ve dikkati yönetme becerilerinin tam olarak gelişimi 4-5 yaşını bulur. Bunun öncesinde ekranlardan uzak tutmak ya da kısıtlı sürelerde kullanmasına izin vermek uygundur.
Hazırlayan: Zuhal Eyüboğlu
