Çocukların genel olarak en çok sevdiği içecek süt! Ve anne-babalar da yararlı diye onların beslenmesinde bol bol süt ve sütlü ürünler bulundurmaya özen gösteriyor. Çocuklar sütü madem bu kadar çok tüketiyor, o halde bu besini bilinçli tüketmekte yarar var. Örneğin; uzmanlar pek çok şey gibi sütün de fazla tüketilmesinin zararlı olabileceğini belirtiyorlar. Yani ne kadar masum bile görünse bu değerli besin hakkında bilmemiz gereken çok şey var. Yenidoğan ve Çocuk Hastalıkları Uzmanı Dr. Gülnihal Şarman, dosyamızda anne-babaların sütle ilgili en çok merak ettiği konulara değindi. Üstelik yazımızın sonunda 10 sütlü tarif de sizleri bekliyor.
İnek sütünün anne sütünden farkı nedir?
İnek sütünün bazı özelliklerinden dolayı özellikle 1 yaşın altındaki bebeklere verilmesi uygun değildir. Enerji içeriği açısından inek sütünün enerjisi anne sütüne benzer. Ancak protein miktarı anne sütünün üç katıdır: Yani hızlı büyüyen inek yavrusunun ihtiyaçlarını karşılar durumdadır. Dosyamızın 4. sayfasındaki tabloda görüleceği gibi anne sütündeki protein miktarı ise yavaş büyüyen ve hareketleri yavaş gelişen insan yavrusunun ihtiyaçlarına göre ayarlanmıştır.
Protein yapıları çok farklıdır: Zor sindirilen bir tortu yapan kazein yüzde 80 oranında, kolay sindirilen whey kısmı ise yüzde 20 oranındadır. Anne sütünde whey fazla (yüzde 80), kazein azdır (yüzde 20). Aminoasit denilen protein yapıtaşları da farklılıklar gösterir, bazıları inek sütünde yoktur. Neden bu farklılıkların var olduğu halen tam olarak keşfedilememiştir. İnek sütü, bebekler tarafından kolay sindirilemez. Yağ içeriği açısından bakıldığında da farklar vardır.
Anne sütündeki toplam kalorinin yüzde 50'si yağdan gelir. Bunlar doymuş, tekli doymamış ve çoklu doymamış değişik yağlardan oluşur. Son yıllarda DHA ve ARA denilen uzun zincirli çoklu doymamış yağların özellikle bebeklerin beyin ve retinalarının gelişiminde önemli rol oynadıkları bulundu. Bunlar ilk sene bebeklere verilen mamalara eklendi. Vitamin içeriği: İnek sütünde yeterli miktarda B vitaminleri bulunur. A vitamini hem anne sütü hem de inek sütünde yeterlidir.
İnek sütünde vitamin E yeterli değildir. D vitamini litrede 400 IU olacak şekilde inek sütlerine eklenir. Anne sütünün vitamin içeriği annenin diyetine göre de değişir. Vitamin seviyelerini yeterli tutmak amacıyla emziren annelere günde bir kere vitamin tableti almaları önerilir.
Mineral içeriği: Demirin emilimi inek sütünden yüzde 5, anne sütünden ise yüzde 50 oranındadır. Yani inek sütünden emilim 10 kat azdır. Bu emilim yetersizliği nedeniyle inek sütlerine ekstra demir katılır. Anne sütünden çinko daha iyi emilir. İnek sütünün kalsiyum (anne sütüne göre 3 kat) ve fosfor (anne sütüne göre 6 kat) miktarları yüksektir. Diş gelişimi için önemli olan florür ise 2 kat fazladır. İnek sütü daha tuzludur. Tuz miktarı anne sütünün 3 katı kadardır; bu durum özellikle bebeklerin gelişmekte olan böbreklerini zorlar. Süt, kalsiyum içeriği açısından çok zengin bir kaynaktır. 1-3 yaş arasındaki çocukların günlük kalsiyum ihtiyacı 500 mg'dir. Günde 250 ml süt içen bir çocuk bu ihtiyacın yaklaşık yarısını karşılamış olur.
Bağışıklık faktörleri: Anne sütü ve kolostrum, büyüyen insan yavrusunun bağışıklık sistemini geliştiren yüzlerce önemli faktör içerir. Bunlara örnek olarak nükleotidler ishali önleyici ve bağışıklığı destekleyen maddelerdir. Tam yararları bilinmese de formül mamalara nükleotidler eklenmişlerdir. Özetle; protein miktarının fazla olması, sindiriminin zor olması, tuz içeriğinin fazla olması, bazı yararlı yağların bulunmaması, bağışıklık faktörlerinin eksik olması nedenleriyle bebeğe uyarlanmamış, direkt inek sütü 0-1 yaş bebekleri için uygun değildir.
Formül mamalar neye göre hazırlanır?
Mamalar inek sütünden üretilir. Keçi sütünden üretilen bebek mamaları da son yıllarda bulunabilir. İnek veya keçi bazlı her mamanın içeriği anne sütüne yaklaştırılmak üzere ayarlanır. Tüm mama üreticilerinin uyması gereken bazı standartlar bulunur. Bu standartlara göre ayarlandığından adına İngilizcede formula yani formül denir. Anne sütü almayan bebeklere ilk sene formül mama verilmesinin nedeni; inek sütünün anne sütüne göre olumsuz, yani eksik özelliklerinin mamalarda giderilmiş olmasındandır. Bağışıklığa destek olduğu savunulan nükleotidler, AHA ve DHA gibi yağlar, prebiyotik ve probiyotikler bu formül mamalara son 10 yılda eklenmiş olan yeni maddelerdir.
Günlük süt ve uzun ömürlü sütlerin farkı nedir?
Taze inek sütünün 72 derecede 15 saniye ısıtılarak mikroplarından arındırılması sonucu günlük süt üretilir. Bu sütlerin raf ömrü buzdolabında saklanmak koşuluyla 5-6 gündür. Sonrasında süt ekşir ve bozulur. Uzun ömürlü yani UHT (Ultra High Temperature) sütler 150 derecede birkaç saniye ısıtılarak ve sonra da hızla soğutularak hazırlanır. Açılmadıkları sürece oda sıcaklığında 3-6 ay saklanabilirler. UHT yönteminde ısıya duyarlı bazı vitamin ve bağışıklık faktörlerinin yok olması söz konusudur.
İnek sütüne ne zaman başlanmalı?
0-12. aylar arasında inek sütüne başlanmaması önerilir. 1 yaşından sonra bebek inek sütünü sindirmeye hazırdır. Fosfor, kalsiyum ve çinkodan zengin olan inek sütü bebeğin diş, kemik sağlığı ve kas gücü için önemli bir besin kaynağıdır.
1-5 yaş çocuklar ne kadar sıvı almalı? Ne kadar inek sütü?
Bu yaşlarda çok aktif olduklarını düşünürsek çocukların bol sıvı almaları gerekir. Sıcak havalarda sıvı alımı artar. Yaklaşık 5-5.5 su bardağı almalılar, yani 1200-1400 ml kadar. Bu sıvının dağılımı şöyle olmalı:
1-1.5 bardak (250-300 ml) yiyeceklerle alınan sıvı: Çorba, sulu yemekler gibi yarı sıvılar…
2-3 bardak süt veya süt ürünleri (500- 750 ml): Süt, ayran, yoğurt, kefir gibi. 1-2 yaş aralığında 3 bardak, 2 yaşından sonra 2 bardak süt almalıdır. Bir bardak süt (250 ml), 1 bardak yoğurt veya 50 gram sert peynire eşittir. Pastörize edilmemiş süt uygun bir seçenek olarak tavsiye edilemez, çünkü sağım sırasında veya bekletilen taze sütte mikroplanma olabilir
1-2.5 bardak diğer sıvılar: Su, meyve suyu.
İnek sütüne alerjisi olduğu nasıl anlaşılır?
Gerçek inek sütü alerjisi bebeklerde yüzde 2-3 oranında görülür. En yüz güldürücü tarafı ise 3 yaşına kadar hemen tamamen alerjinin kaybolmasıdır. Eğer bebek ilk sene içinde normal bir mama ile beslendiyse ve problem yaşamadıysa 1 yaşından sonra inek sütüne direkt geçebilir. Eğer ilk sene sadece anne sütü ile beslendiyse ve anne inek sütü ürünleri tükettiyse de inek sütüne sorunsuz geçilebilir. İnek sütü alerjisinde; sütün içiminden sonra kanlı ishal ve kusma görülebilir. Bazen deride egzama olarak da ortaya çıkar.
Bazen de solunum sistemini tutan belirtiler yani sürekli burun akıntısı veya tıkanıklığı, öter gibi solunum sıkışıklığıyla da kendini gösterir. Alerji ileri seviyede olduğunda solunum sıkışıklığı, nefes alamama, ciltte yaygın kızarma gibi belirtiler görülebilir.
Süte alerji sinsi sinsi geliştiğinde tanımak zor olabilir. İnek sütüne geçtikten sonra problemlerin başlaması bir ipucu olarak değerlendirilmelidir. Kan testi ile inek sütüne karşı IgE tipi antikor varlığına bakılmalıdır. Test yüksek çıkarsa inek sütünün her çeşidi (yoğurt, peynir, süt katılmış bisküvi, kek dahil) diyetten kesilmelidir.
Bugün inek sütü alerjisi durumunda proteini parçalanmış özel mamaların tedavide çok önemli yeri vardır. Doktor kontrolünde alerji geçene kadar sadece bu mamaların kullanılması gerekir. Keçi sütü ve ürünleri de son yıllarda market raflarında bulunabilmektedir. Soya sütleri değil ama keçi sütü ve ürünleri, inek sütü katkısı yoksa kullanılabilir.
Sütlü Tarifler
Tüm tarifler 1 yaş sonrası içindir…
Sütlü şehriye çorbası
Malzemeler
2 bardak süt 4 bardak su 1 yumurta 1 kahve fincanı yoğurt 1 kahve fincanı tel şehriye 1 kaşık dolusu un
Hazırlanışı
Su ve sütü kaynatın, içine şehriyeyi atıp karıştırarak pişirin. Şehriye pişince bir kavanozun içinde iyice çalkaladığınız un, yumurta, yoğurt karışımına kaynayan çorbadan biraz ilave edip çalkalayın. Yeteri kadar ılındıysa, çorbaya ilave edin. Tuz ve biraz yağ ekledikten sonra servis yapabilirsiniz.
Sütlü domates çorbası
Malzemeler 2 orta boy domates 2 çorba kaşığı sıvıyağ, 1 çay kaşığı tereyağı 2 çorba kaşığı un 1 çay bardağı pirinç 1 çay bardağı süt 1 çorba kaşığı yoğurt 1 yumurta 6-7 bardak kaynamış su Tuz 1/4 çay kaşığı karabiber
Hazırlanışı
Tencereye aldığınız sıvıyağda rendelediğiniz domatesleri kavurun. Domates kavrulunca üstüne tereyağını ekleyin. Kaynar suyu da ekleyin ve ardından pirinçleri koyun. Pirinçler pişene kadar 4-5 dakika kaynatın. Bir kavanozda ya da kapta un, süt, yoğurt ve sütü karıştırın. Bu karışıma kaynayan çorbadan birkaç kaşık ekleyip ılıtın. Ardından çorbayı karıştırarak içine boşaltın. Kaynayana kadar karıştırın. Çorbanın kıvamı koyu gelirse, biraz kaynar su ekleyebilirsiniz. Not: Süt ne kadar çok olursa çorbanın ekşiliği de o kadar azalıyor. Bu yüzden bebeğiniz küçükse 2 çay bardağı koyabilirsiniz.
Sütlü-yoğurtlu sebze çorbası
Malzemeler
Dörtte 1 kereviz, rendelenmiş 2 avuç ıspanak. doğranmış 1 adet küçük boy havuç, rendelenmiş 1 küçük patates, rendelenmiş 1-2 çorba kaşığı yoğurt 1 çorba kaşığı un 1 yumurta sarısı 1 çay bardağı süt
Hazırlanışı
Bir tencerede sebzelere sıcak su ilave ederek haşlayın. Bebeğinizin ayına göre süzüp blender'dan geçirebilirsiniz. Katı yemeye başladıysa püre yapmanıza gerek yok, rendelenmiş halini kolaylıkla yiyebilir. Süzdüğünüz sebzeleri sıcak süte ilave edin. İçine biraz da sebze suyundan ekleyin. Bir yanda yoğurt, un ve yumurta sarısını çırparak terbiyesini hazırlayın. Kaynayan sütlü sebze karışımına terbiyeyi de koyup kaynayana kadar karıştırın. İsterseniz biraz taze limon suyu ve çok az tuz ilavesiyle servis yapabilirsiniz. Not: Bebeğiniz 1 yaşından küçükse bu çorbayı sadece yoğurtla hazırlayın. 1 yaşından büyük bebeklerde süt ilavesi yapın. Ayrıca isteğe ve mevsime göre diğer sebzelerden de ilave edebilirsiniz. Ve yine isteğe göre tarife 2-3 yemek kaşığı pirinç de ekleyebilirsiniz.
Sütlü-peynirli erişte
Malzemeler
5-6 yemek kaşığı erişte 200 gram kadar süt Tereyağı 2 dilim beyaz peynir
Hazırlanışı
Sütü kaynatın içine erişteyi ekleyin. Erişteyi sütü çekene kadar pişirin. Başka bir kapta az miktarda tereyağında ufak parçalara ayırdığınız peyniri biraz kavurup, haşlanmış erişteye ilave edin.
Sütlü omlet
Malzemeler
1 yumurta 3-4 yemek kaşığı süt 1 dilim peynir Tereyağı veya zeytinyağı Hazırlanışı Yumurtayla sütü bir kapta çırpın. İçine ufak parçalara ayırdığınız peyniri ilave edip yağda pişirin. Sütlü ve peynirli omleti yumuşak olduğu için çocuklar katı yumurtadan çok daha fazla severek yerler. Tarife isterseniz birkaç sebze çeşidi de ekleyebilirsiniz.
Kayısılı-armutlu pirinç püresi
Malzemeler
150 ml süt 1 çorba kaşığı pirinç, blendar'da ufalanmış 6 adet kuru kayısı 1 adet olgun armut, soyulmuş ve küp şeklinde doğranmış
Hazırlanışı
Süt, ufalanmış pirinç ve kayısıları bir ufak tencerede yaklaşık 10 dakika pişirdikten sonra ılınmaya bırakın, arada karıştırın. Blender'dan geçirerek püresini yapın. Armudu blender'da püre haline getirdikten sonra ılınmış kayısılı sütlü pirince ekleyin. Pişmiş ve iyice yumuşamış kayısılardan bir tanesini önüne koyarak kemirmesini sağlayın. 9-12. aylar için not: Eğer bebeğiniz henüz 1 yaşında değilse, pirinci ve kayısıyı suyla pişirip, ılıtın. Bu ılık karışıma 6 ölçek bebeğinizin içtiği formül mamayı katabilirsiniz. Armut püresini en son ılık karışıma katarak verebilirsiniz. Bebek aşuresi Malzemeler 1 çorba kaşığı haşlanmış yarma 1 adet haşlanmış incir 1 adet haşlanmış kuru kayısı 4-5 adet kuru üzüm Az miktarda haşlanmış kuru fasulye ve nohut 2 çorba kaşığı süt Hazırlanışı Bütün malzemeyi bir araya getirip blender'dan geçirerek püre yapın. Kaşıkla bebeğe yedirin. Bebeğinizin bağırsak sorunlarına iyi gelen bir tariftir.
İrmikli muhallebi
Malzemeler
1 su bardağı süt 2 tatlı kaşığı irmik 1 tatlı kaşığı şeker Hazırlanışı Soğuk süte irmiği ilave edin. Karıştırarak pişirin. Muhallebi koyulaştığında ateşten alın. Şeker ilave edip karıştırın.
Hazırlanışı
Soğuk süte irmiği ilave edin. Karıştırarak pişirin. Muhallebi koyulaştığında ateşten alın. Şeker ilave edip karıştırın.
Hazırlayan: Zuhal K. EYÜBOĞLU
