Hamilelik döneminde büyük çaplı mide bulantıları yaşanmadığı sürece, iştahta artış mutlaka oluyor. Özellikle ilk hamileliğini yaşayan anne adayları, bu iştah artışından dolayı fazla kilo almaktan korkuyor. Buna rağmen kimi anne adayları hamileliğini 6-7 kilo alarak tamamlayabiliyor. Kimi ise iştah artışını kontrol altına alamayıp bu dönemi 35-40 kilo alarak tamamlıyor. Bu iki uç miktar da, hamilelikte alınması gereken ideal kilonun ne olduğu sorusunu getiriyor akıllara. Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Op. Dr. Nalan Karacaoğlu ise günümüzde hamilelikte alınan kilonun miktarından ziyade; bebeğin gelişiminin, anne adayının tansiyonunun normal sınırlarda seyretmesinin ve idrarda albumin çıkışı olmamasının önemli olduğuna dikkat çekiyor. Ancak yine de, sağlıklı bir hamilelik için kişinin kendisine göre ideal olabilecek kiloda bu özel dönemi tamamlamaya özen göstermesi gerekiyor.

Hamilelikte ideal kilo nedir?
Sağlıklı bir yaşam sürebilmek için boy ile orantılı kilo değeri gerekir. Bu orantı ise vücut kitle indeksi ile hesaplanır. Kilo/boyun karesi alındığında çıkan sonuç 19-26 arasındaysa kişi ideal kiloda kabul edilir. Hamilelik sürecinde ise her anne adayının alması gereken kilo miktarını, hamilelik öncesi kilo durumu ve yaşı belirler. Bu nedenle de normal kilodaki anne adaylarının hamileliğin başından doğuma kadar geçen sürede 9-12 kilo alması gerekir. Daha kilolu olan anne adaylarının ise hamilelikte 7-11 kilo almaları yeterlidir. Tam tersi zayıf olan anne adaylarının hamilelik sürecinde almaları gereken kilo da 12-18'e kadar çıkabilir. Bu anlamda normal sınırlarda kilo alan bir annenin hamileliği daha sağlıklı geçer ve doğumdan sonra normal kilosuna dönmesi de daha kolay olur.

Kilo artışı nasıl gerçekleşir?
Anne adayının hamilelik öncesi kilosu, bu süreçte alması gereken en yüksek kilonun da sınırını belirler. Ancak, kilolu anne adayları hamilelik süresince diyet yapmamalıdır. Bununla birlikte hamilelik dönemi kilolu bir kadın için, beslenme alışkanlıklarını değiştirmesinde ideal bir dönemdir. Kilo artışı hamilelik boyunca anne ve bebekte ayrı şekillerde gerçekleşir. Hamileliğin ilk dönemlerinde annede yağ depolanırken, hamileliğin ortalarında besin depolanması en yüksek seviyeye gelir. Hamileliğin ilk dönemlerindeki depolanma sürecinin, hamileliğin son 10 haftasında hızla büyüyecek olan bebek için gerekli olabilecek enerjiyi sağlamak adına yapıldığı düşünülür. Hamileliğin ilk evresinde depolanan ve hamilelik süresince kullanılmayan yağ deposu, emzirme için gerekli olan enerji ihtiyacını karşılamak için kullanılır. Hamilelikte kilo artışını; bebeğin kilosuna ilaveten amnion sıvısı (800 gram), artan yağ depoları (3500 gram), uterus (rahim) (900 gram), plasenta (600 gram), göğüs dokusu (400 gram), kan hacmi artışı (1450 gram) ve dokular arası sıvı artışı (1450 gram) belirler.

Sağlıklı bir anne adayının her ay kaç kilo alması gerekir?
Daha önceleri doktorlar, anne adaylarının kilolarını belli sınırlar içinde tutmaya çalışırlardı. Bu nedenle tüm hamilelik dönemleri boyunca 7-8 kilo almaları durumunda daha kolay doğum yapacaklarına ve bu sayede doğum sonrası kilolarını daha kolay atacaklarına inanılırdı. Bu görüş artık geçerliliğini yitirdi. Günümüzde ön planda olan, alınan kilonun miktarı değil; bebeğin gelişimi, anne adayının tansiyonunun normal sınırlarda seyretmesi ve idrarda albumin çıkışı olmamasıdır. Hamilelikte alınan kilo, bireysel özelliklere göre değişiklikler gösterebilir. Alınan kilo; hamilelik öncesi ağırlığı, bebeğin erişeceği ağırlık, plasentanın erişeceği boyutlar, ırksal özellikler ve en son olarak hamilelik esnasındaki beslenme alışkanlıklarıyla yakından ilgilidir. American Dietetic Associalion (Amerikan Diyetisyenler Birliği)'a göre hamilelik süresince; düşük ağırlıklı anne adaylarının 12-18 kilo, ideal ağırlıklı anne adaylarının 9-12 kilo, kilolu anne adaylarının 7-11 kilo, ikiz bebek bekleyen anne adaylarının ise 16-20 kilo almaları gerekir. Hamileliğin ortalama 39-40 hafta olduğu kabul edildiğinde, anne adaylarının hem doğum hem de doğumdan sonraki günler için kilolarını kontrol etmesi son derece önemlidir.

En çok hangi ayda iştah artar?
Yaklaşık 5. ayda hormonların etkisiyle iştah açılmaya başlar. Hamilelik tamamen kişiye özgü özellikler barındırır, fakat herkes için ortalama derecede geçerli olan bazı durumlar vardır. Bunlardan biri pek çok anne adayında görülen mide bulantıları, kusma ve buna paralel olarak ortaya çıkan iştahsızlıktır. Mide bulantısı ve kusma genellikle ilk 3 ayda yaşanır, bu bulantılar sabahları ortaya çıkar, bazı hamilelerde gün boyu devam edebilir. Bu dönemde anne adayının koku almayla ilgili duyuları hassaslaşır ve genelde kötü koku aldığını düşünür. İkinci 3 aylık dönemdeki iştahsızlık ise sindirim sisteminde meydana gelen yavaşlamadan kaynaklanır. Sindirim sistemi hızlı çalışmadığından anne adayı sık yemek yemek istemez. Son 3 aylık dönemde yaşanan iştahsızlık bebeğin mideye baskı yapmasından kaynaklanır. Bebek devamlı mideye baskı yaptığı için anne adayı az da yese doymuş gibi hisseder. Genel olarak 5. ayın tamamlanmasıyla anne adayının artık yemek yeme isteği normale döner. Ancak bu dönemde kontrolsüz yemek yeme isteği de ortaya çıkabilir.

Neden bazı anne adayları beslenmelerine dikkat etseler bile fazla kilo alır?
Her hamile kadın, az ya da çok mutlaka kilo alır. Kilo alımı ise her normal kadında olduğu gibi her hamile kadında da çok farklıdır. Çünkü herkesin kendine has bir metabolizması, genetiği, hayat tarzı, yaşam temposu ve fiziksel özellikleri vardır. Bütün bu farklılıklara bir de anne adayının yaşı, hamileliğin riskli olup olmadığı, bebeğin büyüme hızı gibi etkenler eklenince, kadın için kilo alıp verme durumu oldukça spesifik bir hale gelir. Dolayısıyla hamilelik her kadın için bambaşka bir deneyimdir. Hatta aynı kadın için farklı hamilelikleri bile bambaşka özellikler içerebilir. Anne adaylarının hormonlarının etkisiyle metabolizması yavaşlar ve eğer aktivite kısıtlaması da olursa dikkat etmelerine rağmen kilo artışı olur. Karbonhidrat alımının artması ve gece yeme alışkanlığı da kilo artışının nedenlerindendir.

Alınan kiloların bebeğin cinsiyetiyle ilgisi var mı?
ABD'de yapılan son çalışmalarda, hamileliğinde 11 kilonun üzerinde kilo alan kadınların bebeklerinin erkek olduğu saptanmıştır.

Hamileliğinde 35-40 kilo alanlar var. Bu kadar çok kilonun doğum sonrasında dezavantajları neler?
Doğum sonrası alınan fazla kiloların verilmesi, emzirme dönemi nedeniyle daha zor olur. Çok kilo alan annelerde diyabet ve hipertansiyon riski artar. Ayrıca aktivitelerde zorlanma ve dış görünüşünden hoşnut olmama nedeniyle depresyon hali oluşabilir. Hamilelikte aşırı kilo almanın sebepleri arasında fazla kalorili beslenme, hareketsizlik ve egzersiz yapmama, genetik faktörler gibi nedenler de sayılabilir. Obez anne adaylarında hamilelik sırasında yüksek tansiyon ve diyabet (şeker hastalığı) görülme riski daha fazladır. Bu yüzden fazla kiloların hamilelik planlanmadan önce verilmesi gerekir. Hamilelik sırasında gereği kadar kalori almak ve hafif egzersizler yapmak gibi önlemler alınmalıdır. Hamilelik döneminde ne kadar kilo alındığının kontrol edilmesi için sık sık tartılmak faydalıdır.

Hamilelik sırasında aşırı kilo almanın riskleri:
• Doğumun normal ilerlemesi ihtimali daha azdır ve dolayısıyla sezaryen ihtimali artar.
• Yüksek tansiyon ve preeklampsi görülme sıklığı daha fazladır.
• Aşırı kilolu anne adaylarının bebeklerinin de yüksek kilolu olduğu saptanmıştır. Bebeğin iri olmasından dolayı doğum zorlaşabilir.
• Bebeğin ileriki yaşamlarında obez olma riski daha yüksektir.
• Her ameliyatta olduğu gibi sezaryen sonrasında da yara iyileşmesi ve normale dönme güçleşir.
• İdrar yolu enfeksiyonlarına obez hamilelerde daha sık rastlanır.
• Obez annelerde emzirme problemlerine daha sık rastlanır.
• Obez annelerden doğan bebeklerde yenidoğan yoğun bakım ünitesine alınma gerekliliğine sık rastlanır ve yenidoğan döneminde ölüm riski daha fazladır.

Anne kilo alırsa bebek de kilo alır mı?
Hamilelikte anne adaylarının bebeğinin sağlığından sonra en çok düşündüğü şey bebeğinin kilosudur. İlk aylarda bulantı ve kusmadan ötürü anne adayı, beslenmesinde kendine ve bebeğine fazla özen gösteremese de, bu belirtilerin azalmaya başladığı haftalarda ve özellikle de son aylarda bebeğinin kilosunu düşünmeye başlar. Ama anne kilo alırsa bebek de kilo alır inanışı doğru değildir. Anneye değil, bebeğe kilo aldırmak için sağlıklı beslenmek gerekir. Yoksa anne çok kilo alsa da bebekte gelişme geriliği ve düşük doğum ağırlığı olabilir.

Fazla kilo almamak için sağlıklı bir tüyo var mı?
Protein ağırlıklı ve zararlı karbonhidrattan düşük beslenme önerilir. Günde 1-2 bardak süt veya ayran, peynir, et, balık, hormonsuz tavuk, yumurta, yeşil mercimek, soya fasulyesi, bulgur, nohut, ceviz, badem, fındık ve yer fıstığı protein açısından önemlidir. Dut pekmezi, yulaf ezmesi ve kepekli pirinç de diyabeti olmayanlara önerilir. Ayrıca beslenmeye ek olarak yüzme, yürüyüş, hamilelik pilatesi ve yogası, eğer doktor tarafından yasaklanmamışsa yapılabilir.

Beslenmeye dikkat etmek doğru bir yaklaşım mı?
Kilo almamak için düzensiz ve sağlıksız beslenmek elbette ki doğru bir yaklaşım değildir. Fakat anne adayının sağlıklı bir beslenme programı varsa ve alması gereken kadar vitamin, mineral ve proteini alıyorsa, zararlı karbonhidratları tüketmiyorsa eğer, doğru bir yaklaşımdır. Hamilelikte fazla kilo almamak için hazırlanan sağlıklı beslenme programlarına uymak her zaman kolay değildir. Özellikle herkesin, anne adayını yemeye teşvik ettiği hamilelik döneminde kilo kontrolü biraz zor olabilir. Bu yüzden porsiyonlar azaltılmalı, az az ve sık sık yemeli ve yemek aralarında bol su tüketmelidir.

Hamileliği az kiloyla tamamlamanın avantaj ve dezavantajları neler?
Az kilo almak için aşırı kısıtlama yapan ve hamileliğini 9 kilonun altında tamamlayan anne adaylarında, düşük doğum ağırlıklı bebek ve bebek ölümü risklerinin daha fazla olduğu saptanmıştır. Ayrıca bu kişilerde erken doğum riski de artar. Herhangi bir avantajı yoktur. Alınması gereken kadar kilo alınmalıdır.

Aylara göre kilo alımı
Normal kilodaki kadınların, kontrollü bir hamilelik için alması gereken kilo miktarları şöyle:
1-4. ayda 1-3 kilo
5. ayda 1 kilo
6. ayda 1 kilo
7. ayda 2 kilo
8. ayda 2 kilo
9. ayda 2 kilo

"Aşermenin bilimsei bir açıklaması yok"

Bazı hamilelerde iştah artışı belli besin grubuna karşı olur. Buna halk arasında "aşerme" denir. Anne adayları hamilelikleri öncesinden farklı olarak tatlı, tuzlu veya mevsimi olmayan yiyecekler arzulayabilirler. Aşermenin bilimsel bir açıklaması yoktur. Hamilelerin belli bir besin grubuna yönelmesi en çok hamileliğin ilk 3 aylık evresinde görülür. Bu durumda anne adayları kilo artışlarına biraz dikkat etmeli ve hamilelik dönemini sağlıklı tamamlamak için mutlaka doktor kontrollerini yaptırmalıdırlar.
- Op. Dr. Nalan Karacaoğlu