Bebekler için en ideal ve değerli besindir anne sütü. Ancak maalesef annelerin hatalı emzirme uygulamaları ve sağlık personelinin anneleri yeterince teşvik edememesi gibi nedenlerle bazı bebekler bu değerli besinden mahrum kalıyor. Bu durumun yaşanmaması içinse öncelikle anne adaylarının bilgilenmesi gerekiyor. İşte Dünya Anne Sütü ile Beslenme Haftası olarak kutlanan 1-7 Ağustos tarihlerinde, anne adaylarına anne sütünün önemi bir kez daha hatırlatılıyor ve yeni doğum yapmış anneler doğru emzirme yöntemleri hakkında bol bol bilgilendiriliyor. Biz de anne sütü ve emzirme ile ilgili önemli konuları Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Kağan Kocatepe'ye danıştık. Verimli ve uzun süre emzirebilmek için her anne adayının doğru emzirme yöntemlerine dikkat etmesi gerektiğini belirten Dr. Kağan Kocatepe, ayrıca süt sağmayı kolaylaştıracak tekniklere de değindi.
İlk süt (kolostrum)
Başarılı bir emzirme, annenin bebeğini emzirmeye kararlı olması ve bunu iyi bir şekilde başaracağına inanmasıyla başlar. Nasıl emzireceğini bilen anne kendine güven duyar. Anne sütü hamileliğin erken dönemlerinden itibaren üretilmeye başlar ve hamilelik haft ası ilerledikçe, nitelikleri önemli değişiklikler gösterir. Doğum sonrası göğüslerde hazır olarak bekleyen süte ağız sütü, ilk süt ya da kolostrum adı verilir. İlk süt, genellikle sarı renkte ve kıvamlı bir sütt ür. Bu süt, bebeğin doğum sonrası yaşamdaki ilk besini olarak oldukça kıymetli besin maddeleri içerir ve enfeksiyonlardan koruyucu özelliktedir. Miktarı az, ancak yoğun bir sütt ür ve bebeğin bağırsaklarının düzenli çalışmaya başlamasında etkilidir. Bebeğin bu sütt en en iyi şekilde faydalanabilmesi için, anne doğum sonrası kısa zamanda emzirmeye başlamalıdır.
Asıl süt "anne sütü"
İlk sütün sarımtrak rengine ve kıvamlı özelliklerine karşın, arkadan üretilmeye başlanan süt, beyaz ve inek sütünden daha sulu görünümdedir. Rengi mavimsi bile olabilir. Bebek büyüdükçe ve süt içeriğinin bebeğin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde değişmesiyle anne sütünün rengi ve özellikleri de değişir. Süt yapımında etkili olan prolaktin hormonu salgısı genellikle hemen doğum sonrası artmasına karşın, bazı annelerde bu artış 2-3 gün gecikebilir. Prolaktin salgısının artması, göğüslerin asıl sütle dolmasını sağlar. "Süt yapımında artış" emrini alan göğüslerin damarlarında kan akımı belirgin olarak artar ve bu nedenle göğüsler sıcak ve sert olur. Bu, bazı annelerde göğüslerin hassaslaşmasına neden olsa da, emzirmenin başlaması ve özellikle de bebeğin emmeyi öğrenmesiyle göğüslerdeki hassasiyet azalır.
Anne sütünde neler var?
Anne sütünde bulunan çok sayıda mineral, K ve D vitamini dışındaki vitaminler bebeğin ihtiyaçlarını karşılamada yeterlidir. Doktorun anneye D vitamini takviyesi için ilaç tavsiyesinde bulunmasının nedeni budur. Bunların yanında anne sütü, bebeği enfeksiyonlara karşı koruyan çeşitli maddeler ve bebeğin büyümesini sağlayan ve henüz laboratuar ortamında suni olarak üretilemeyen bazı büyüme faktörleri içerir.
Anne sütünün hazır mamalardan üstünlükleri
• Anne sütündeki proteinin hazmı daha kolaydır.
• Anne sütü daha fazla kolesterol içerir. Bu madde, hücrelerin yapımında çok önemli roller üstlenir ve gelişim aşamasında yeterince alınması çok önemlidir.
• Anne sütünde vitaminler yeterincedir. Vitaminlerin fazla alınması böbrek yükünü artırır.
• Anne sütü bileşimindeki kalsiyum ve fosfor oranı kemik ve diş gelişimi için idealdir.
• Demir ihtiyacı emzirmeyle daha kolay giderilir.
• Anne sütü alerjik maddeler içermez ve sterildir (Bakteri ve diğer enfeksiyon yapıcı etkenleri içermez).
Anne sütünün göğüs içindeki yolculuğu ve dışarı akması
Süt, göğüste yapılıp depolanır ve bebek emdikçe de akar. Bebeğin göğse uygun bir şekilde yerleştirilmesi ve iyi kavrayarak emmeye başlamasıyla göğüs başında ortaya çıkan uyarı, beyinden oksitosin hormonu salgılanmasını, oksitosin salgısı ise sütün üretim yerinden kanallara taşınmasını sağlar. Bebeğin emmesi ile meme ucunda bulunan deliklerden süt, bebeğin ağız boşluğuna akar. Her iki göğüs aynı anda uyarıldığından, bebek birini emerken, diğerinden süt gelmesi söz konusu olabilir. Bazı annelerin sütleri, bebek göğse tutunur tutunmaz akmaya başlar. Emzirmeyi düşünmek bile beyni uyararak sütün akmasına neden olabilir. Bazı annelerde ise süt akışı bu kadar kolay olmaz ve bebeğin kuvvetli emme hareketinden sonra başlar.
Süt yapan besinler
Lohusalara süt yapsın diye şerbet, yulaf, tahin helvası, pekmez ve baklava gibi tatlılar yemeleri önerilir. Gerçekte bu gıdalar fazladan kilo yapma dışında bir işe yaramazlar. Süt yapımını artıran en önemli iki etken bebeğin belli bir sıklıkta veya istedikçe emzirilmesi ve bol sıvı alınmasıdır. Günde en az iki litre su içerek göğüslerin en üst düzeyde süt üretmesine yardımcı olunabilir.
Emzirmeyi kolaylaştıracak egzersizler...
Hamilelik döneminde yapılacak bazı egzersizler, doğum sonrasında emzirirken fazla sorun yaşanmamasını sağlar İşte bu egzersizler...
Germe egzersizleri
Hamileliğin son haft alarında uygulanan bu egzersizde, göğüs başı el ve işaret parmağıyla kavranmalıdır. Yanlardan içe doğru hafi f bir ağrı duyana kadar itt irerek göğüs ucu dışarı çıkarmaya çalışılmalıdır. Birkaç saniye tutup, bırakılmalıdır. Bu işlem günde birkaç kez uygulanmalıdır.
Hoffman tekniği
Her iki eldeki başparmaklar göğüs başına, saat 3 ve 9 hizasında yerleştirilmelidir. Cilt ve göğüs başı parmaklar aracılığıyla birbirinden uzaklaştırılacak şekilde gerilmelidir. Daha sonra aynı işlem saat 6 ve 12 hizasında yapılmalıdır. Bu işlemi de günde birkaç kez uygulamak gerekir.
Emzirmenin de bir tekniği var…
Anne sütü ile beslenmede annenin dikkat etmesi gereken en önemli nokta, bebeğin göğse yerleştirilmesidir. Anne, emzirirken değişik pozisyonlar arasından kendisine en uygun olanı bulmalıdır. Pozisyonu ne olursa olsun, bebeğin omuz ve vücudu göğse dönük olmalı ve burnu göğüs ucu hizasında durmalıdır. Bebeği göğse yaklaştırırken, anne elini bebeğin omuzlarının arkasından diğer tarafa geçirmeli ve bu sırada başını baş ve işaret parmaklarıyla desteklemelidir. Doğum sonrası erken dönemde çoğu anne, bebeğini yatar pozisyonda emzirmek durumunda kalır. Bu durumda bebek yan yatmış olarak size dönük olmalıdır. Bebeğin arkasının birer yastıkla desteklenmesi, onun yerleşmesine yardımcı olur. Oturur pozisyonda emzirmede ise dik oturmalı veya hafi fçe eğilmeli, ancak kucak düz olmalıdır. Bunun için gerekiyorsa anne, ayaklarının altına bir tabure alabilir. Bebeği daha rahat tutmak için sırtı veya kolları yastıklarla desteklenebilir. Birçok yenidoğan, gece ve gündüz 2-3 saat aralıklarla emmek ister. Özellikle ilk günlerde sık aralıklarla emzirilerek bebeğin ilk sütt en mümkün olduğunca çok faydalanması sağlanabilir. Bunun yanında sık emzirme asıl sütünüzün de gelmesine yardımcı olacaktır. Bazı yenidoğanlar uykuya daha düşkün olduklarından sık emmeyebilirler. Bu durumda bebeğin acıkıp huzursuz bir şekilde uyanmasını ve bu huzursuzlukta göğsü almak istememesini engellemek için 3-4 saatlik uyku uyuduktan sonra uyandırmak ve bebeği yavaşça kucağa alıp hafi fçe dudak kenarlarına dokunarak göğsü alması için uyarmak doğrudur.
Bebeğin göğsü kavraması
Bebek ağzını iyice açarak ve dilini hareket ett irerek emer. Yavaşça göğse yaklaştırılmalı, ağzı göğsün başına dokundurulmalıdır. Ağzını iyice açmasını bekledikten sonra hemen yumuşak bir şekilde göğse yerleştirilmelidir. Ağzını iyice açması için göğüs ucunu bebeğin alt ve üst dudaklarına değdirmek doğrudur. Bebek emdikten sonra doymuş gibi görünmüyorsa, memeyi kavramasında sorun var demektir. Bebeğin süt ile dolu kanallara ulaşabilmesi için ağzını iyice açması gerekir. Göğse uygun biçimde tutulmazsa iyi ememez ve bu da göğüs ucu çatlaklarının gelişimini kolaylaştırır. "Bebeğin iyi emmesi" demek, göğüs başını tümüyle kavraması demektir. Bebek, göğüslere yaklaştırılırken, ağzı mümkün olduğunca açık olmalı ve çenesi göğse dayanmalıdır.
Ne kadar süreyle emzirilmeli?
Birçok bebek, tek göğsü 5-10 dakika emmekle doyar ve uyur. Bazı bebekler ise belli aralıklarla dinlenirler ve 20-30 dakikadan önce göğsü bırakmazlar. Emzirmeye zaman sınırı koymak anlamsızdır. Emme süresi ile göğüs uçlarındaki çatlak gelişimi arasında bağlantı yoktur. Bebek ağzını açarak, aranarak ve istediğini alamayınca da huzursuz bir şekilde ağlayarak annesine emmek istediğini anlatır. Yenidoğanlar genellikle aç uyanırlar ve emmek isterler. İlk haft alarda ikişer saat gibi kısa aralıklarla emzirmek normaldir. Her emzirme sonrası göğüste yapılan süt miktarı biraz daha artacağından, zamanla beslenme aralıkları uzayacaktır. Emzirmenin ilk başında gelen ön süt, nispeten yağ içeriği az bir sütt ür. Bebek aynı göğsü emmeyi sürdürdükçe sütün bileşimi değişir, yağ miktarı artar. Böylece emzirmenin sonundaki son süt, yağ miktarı nispeten daha fazla bir sütt ür. Yağ, bebeğin temel besin maddelerinden biridir ve en önemli enerji kaynağıdır. Bebeğin aynı göğüste sonuna kadar bırakılması hem ön sütü hem de son sütü almasını sağlar. Bir sonraki emzirme seansında diğer göğsü emzirmek, önceki göğüste süt üretiminin yeniden yapılanmasına ve bir sonraki seansa hazırlanmasına yardımcı olur. Bebek bir seansta doymadığında diğer göğüs de verilebilir. Bebekler gereksinimlerini yalnızca gündüzleri beslenmekle karşılayabilecek duruma gelinceye kadar geceleri de emmek isterler. Genelde birkaç ay sonunda gece emzirme seanslarının arası uzar.
Emzirdikten sonra bebeğin gazının çıkarılması
Bebeği emzirdikten sonra 10-15 dakika boyunca dik tutmak gazını çıkarmasına yardımcı olur. Sakin bir şekilde uyuya kalmışsa buna gerek yoktur. Huzursuz görünüyorsa kucakta dik durumdayken sırtını hafi fçe sıvazlayarak gazını çıkarmasına yardımcı olunabilir.
Emzirmeden önce yapılan göğüs masajı
Emzirmeden veya sütünüzü pompayla çekmeden hemen önce veya emzirme esnasında uygulanan göğüs masajı, üretilen sütün kanallara aktarılmasını kolaylaştırır. Bu da bebeğin sütt en daha iyi yararlanmasını sağladığı gibi, süt kanallarının tıkanarak göğüslerin aşırı dolgunlaşmasını etkili bir şekilde önler. Bebek emzirmeye başlandığında, göğsü alır almaz, sütün kanallardan geçerek bebeğinize ulaşması ne kadar uzun sürerse, bebeğin huzursuz olma olasılığı da o kadar artar.
Emzirme esnasında yapılan göğüs masajı
Emzirme esnasında memeye basınç uygulanması süt akımını kolaylaştırır, tıkanmaya eğilim gösteren kanalların tıkanmasını önler ve tıkanmış kanalların açılmasına yardımcı olur. Özellikle uyuklamaya eğilimli, emmesi zayıf bebekler için bu teknik yararlıdır. Bebek göğsü uygun bir şekilde aldıktan sonra emmeye ara verdiği zamanlar iyi gözlemlenmelidir. Ara verdiğinde parmak uçları kullanılarak, göğsün üst dış kısmında (koltukaltıyla komşu olan kısım) yer alan bölgeye masaj yapılabilir. Bu esnada sütün kanallardan bebeğin ağız içine dolmasıyla bebeğin tekrar emmeye başladığı fark edilir. Bebek emip, yeniden ara verdiğinde bu kez de göğsün diğer bir kısmına (örnek üst iç) aynı işlem uygulanmalıdır. Böylece her ara vermede göğsün tüm kısımlarında yer alan süt kanallarına masaj yapmış olunur.
Sütün sağılması
Süt sağmada elle boşaltma, sütünüzü sağmak için en iyi yoldur. Alet gerektirmez ve anne bunu her yerde, her zaman yapabilir. Sütünü alacağı kabın temiz olması çok önemlidir. Seçtiği geniş ağızlı ve uygun boyutlardaki bir kabı önce su ve sabunla yıkamak ve daha sonra içine kaynar su koyarak suyu kabın içinde birkaç dakika bekletmek gerekir. Sağma işlemine geçmeden önce eller uygun bir şekilde yıkanıp kurulanmalıdır. Oturur durumda parmak uçlarıyla yumuşak bir biçimde göğüslere dıştan içe, yani göğüs başına doğru masaj yapılabilir. Önceden ısıtılmış bir havluyu göğsün üzerine koyarak süt akışı kolaylaştırılabilir. Başparmak üstt e, diğer parmaklar altt a kalacak biçimde göğüsler kavranmalıdır.
Süt pompaları
Sütün pompa ile sağılmasına ihtiyaç duyulduğunda, bunun için elle çekilen pompalar ve elektrikliler olmak üzere iki ayrı seçenek vardır. Hangi pompa kullanılırsa kullanılsın pompaların tüm parçalarının dikkatli bir şekilde temizlenmesine çok özen gösterilmelidir.
Sütün saklanması
Sağılan anne sütü, oda sıcaklığında 12 saat, buzdolabında ise 1 hafta kalabilir.
"Anne sütünün bebek için yararları saymakla bitmez"
Anne sütü ile beslenen bebekler istatistiksel olarak daha sağlıklıdırlar. Egzama daha az görülür, ciltleri daha güzel olur, reflü ve buna bağlı kusmada azalma görülür. Doğal bir sakinleştiricidir. Bebeğin astım hastalığına yakalanma riskini azaltır ve riskteki bu azalma ileri yaşlara kadar devam eder. Ani bebek ölümü sendromu, biberonla beslenen bebeklerde daha sıktır. Anne sütü, bakterilerle oluşan menenjit hastalığına karşı korur. Bebeğin bağırsak işlevlerini düzenler. İçeriğindeki yağ, karbonhidrat ve proteinler bebek için ideal bir bileşimdedir.
- Dr. Kağan Kocatepe
