Sıkılmak terapistin de hakkı

Modern yaşamın sıkışmışlığı, yorgunluğu, ilişkilerde yaşadığımız tıkanıklıklar, kendimize dair çözemediklerimiz eninde sonunda hepimizi bir terapistin odasına sokuyor. Duyguları anlamak, insanoğlunun her zaman merak ettiği konular arasında. Bununla ilgili yazılan kitaplar, ekoller her dönem takip edilir. Ama son dönemin 'moda'sı, terapistlerin danışanlarıyla ilgili yaşadıklarını anlattıkları kitaplar. Bir kitapçıya girdiğinizde, 'Bir terapistin anıları, divanıma uzanan hastalar, vakalarım ve ben' ekseninde birçok kitapla karşılaşmak mümkün. Madem terapistlerin anlattıkları bu kadar ilgi görüyor diyerek, henüz vakalarıyla ilgili kitap yazmamış ama ilişki konusunda yüzlerce danışanı olan İNDA-Çözüm Odaklı Danışmanlık ve Eğitim Merkezi kurucularından psikolog İbrahim Eke'nin kapısını çaldım. Eke'nin 'arka odası'nın kapısını aralamaya çalıştım.
- Komik, trajik, etkileyici... En çok hangi duyguyu yaşadınız hastalarınızla?
- Danışanlarımızın hikayeleri Türk filmi gibi, 32 kısım tekmili birden. Tüm duyguları yaşıyorum...
- 'Bunun için de gelinir mi kardeşim?' dediğiniz oldu mu?
- Hiç böyle söylediğim olmadı. Bunu genelde bana danışanlar söyler; bu kadar basit bir konuyla ilgili sizin zamanınızı aldığım için üzgünüm' diye başlarlar söze... Ama durum öyle değil. Bizim problem diye tanımladığımız şey, kişinin hayatını engelleyen durumlar. Dolayısıyla herkesin problemi çok özgün.
- İnsanlar doğuştan depresif veya mutluluğa yatkın olabilir mi?
- Ailenin dinamikleri, öğrenme açısından çok önem taşıyor. Aile daha karamsar, probleme daha yönelikse, negatifse, kişi riskleri analiz etmeye daha eğilimli oluyor. Çözüm odaklı, güne ve ana odaklı bir aileyse, kişi işin keyifli yanlarını görmeye daha eğilimli oluyor.
- Anlatılan şeylerden sıkıldığınız oluyor mu?
- O kadar çok vakaya baktım ki, bugüne kadar bana anlatılan hiçbir şeyden sıkılmadım desem yalan olur. Terapist açısından şöyle bir durum var; olay ne olursa olsun bir tür matematik problemi gibi, vaka analizi yapıp, formülde karşılığını bulup, çözüme yöneliyoruz. Sıkılacak vaktimiz çok olmuyor.
- Vakaya bakış açınız, sizin o günkü ruh halinize göre değişmiyor yani...
- Hayır. Elbette benim psikolojim de vakaya bakış açımı etkiliyor ama bunun minimalde kalması psikoterapi eğitiminin temeli. Odaya girdiğimizde kendi psikolojinizi kapıda bırakmayı öğreniyoruz.
- Psikologtan psikolağa yöntem değişiyor. Bu danışan açısından risk değil mi?
- Neyi talep ettiğinize dair farkındalığınızın olması lazım. Belli bir yaş döneminden sonra içsel süreçleriniz ve analizi için bir çalışma yapacaksanız öyle bir psikoterapist bulmalısınız. Çözüm gerektiren bir probleminiz varsa, mesela ilişki, çocuk problemi gibi bir sorununuz varsa çözüm odaklı yaklaşan bir psikoterapist bulmalısınız. Panik atağıyla sıkışmış bir haldeki birine analizan bir terapi uygulandığında, mutsuzluk yaşanır.
- Zaman zaman anlattığı şeyleri kendinizde gördüğünüz danışanlar çıkıyor mu?
- Tabii. Hiperaktif, 40'lı yaşlarında bir erkek geliyorsa, anlattığı problemlerin hepsini yaşıyor olabilirim. Belli kalıplar dahilinde yaşananlar benzer. Hiperaktif ve 40'lı yaşlarda her adamın yaşadıkları neredeyse aynıdır.
- İnsanın bu kadar kendini irdelemesi risk de taşır mı?
- Kimisi için deşmenin kendisi problemdir. Bir dur demek gerekir. Kimisi de o kadar züccaciye dükkanına girmiş fil gibidir ki, ayrıntıyı fark etmesi gerekir. Kişiye göre değişir.

Çoklu kişilik bozukluğu vakası terapist için hazinedir

- En çok kadınlar mı, erkekler mi geliyor size?
- Kadınlar. Kadın cinsi yardım almaya daha açık. Erkek tayfası yardım almayı eksiklik olarak okuyor. Bu, sosyo-kültürel bir eğilim.
- Kadınlar en çok hangi sorunla geliyor?
- Ben ilişki problemleriyle ilgili çalışıyorum. En çok bununla ilgili geliyorlar. Depresyon ve anksiyete yaşayanlar da geliyor. Ama çoklu kişilik bozukluğu bir terapistin karşısına gelirse, hazine bulmuş gibi olur. Çünkü çok ender görülen bir vakadır.
- Sizin böyle bir vakanız oldu mu?
- Evet, bir tek vakam oldu, kendisi de farkında değildi. Yardım aldım. Odada o kadar yalnız çalışıyoruz ki, yalnız devam etmek doğru değil. Böyle çalışan birinin kendi terapistinin olması gerekiyor.
- Sizin de yardıma ihtiyacınız oluyor yani...
- Bizden daha üstte birinden danışmanlık alıyoruz. Akran gibi olduklarımızla vakalar üzerinden konuşuruz, 'Bu vaka sana ne hissettirdi, ne oldu da takılıyorsun?' diye. Tüm bunlar süpervizyon ortamında konuşulmalı ki, terapist odada yalnız olmasın. Çocuğum olduğu dönemde daha da sıklaştı bu buluşmalar, çünkü başka gerçekler girdi hayatıma...
- Konuşulanlar iki taraf için de sır mı?
- Bazı ekollerde, terapistin odasında konuşulanların danışan ve terapist tarafından anlatılmaması için kontrat yapılabiliyor.
- Arkadaşlarınızla yediğiniz bir akşam yemeğinde, isim vermeden size gelen çok ilginç birine dair bir şeyi anlatmaz mısınız?
- Meslektaşlarımla yemek yerken bile bunu yapamayız, çünkü arka masadaki kişinin, anlattığınız vakaya benzer bir arkadaşı vardır belki, patlar.

Beni çok etkileyen vakalar oldu

- Çok saçma bulduğunuz durumlarda 'Bu söylediğin de laf mı?' tarzında çıkışlarınız olur mu?
- Böyle bir müdahalede bulundum. Ama bu tarzda değil; 'Bunu bir problem olarak mı okuyorsunuz?' derim. 'Evet' derse, 'Bu bana ilginç geldi' diye devam ederim. Bir terapist size 'Boşanın ya da boşanmayın' demez. Bu bir mesajdır.

- Karşılaştığınız vakalarda etkisinden uzun süre kurtulamadığınız durumlar oldu mu?
- Bana benzer bir yaş, yakın bir meslek grubunda, partneriyle yaşadığı bir kaybı anlatan bir danışanım oldu. Birbirlerine ulaşmak için harcadıkları çaba, en sonunda olan o trajik olay. Beni çok etkiledi .O gün dağılmış olarak çıktım odadan. Öyle bir durumda hemen kendi terapistinden seans almalısın. Orada beni etkileyen bir şey vardı. Belki geçmişten, belki süreç içinde gelişen bir duygu. Sonuçta 10 yıl önceki adam değilim. Benim hayatımda bir yere değmiş olmalı ki bu kadar etkiledi beni. Ebeveyn olmak başlı başına sapkın bri bakış açısı geliştiriyor insanda, her şeyi tehdit olarak görüyorsun. Korumak zorundasın çünkü çocuğunu. Ama korkularına inanmamalısın.

Dert dinleyen, mahalledeki abladır

- Sonunda terapi görmek moda oldu mu?
- Meslek açısından moda olmasını çok isterim (gülüyor). Meslektaşlarımın daha çok çalışıyor olmasına niye itiraz edeyim... Psikoterapi denen şey o kadar kısıtlı bir kitlenin ulaşabildiği bir durum ki. Bu işin mali yükü var, sigortalar karşılamıyor.
- Sürekli birilerinin sıkıntılarını dinlemek sizde nasıl bir ruh hali yaratıyor?
- Sürekli dert, keder, elem dinlemiyoruz aslında. Dert dinleyen, mahalledeki abladır. Problemleri bir formül ışığında değerlendirdiğimiz için bize çok kederli ve zorlayıcı gelmiyor. Çok güldüğümüz, kahkahalara boğulduğumuz zamanlar da oluyor seanslarda...
- Kitap yazanları nasıl değerlendiriyorsunuz?
- Etik kurallara uyduktan sonra sıkıntı yok.
- Siz yazmayı düşünüyor musunuz?
- Ben hasta anılarımı yazmayı istemem. Bazen öyle şeyler yaşıyoruz ki, 'Keşke bu seansı kameraya alsaydım' dediğim oluyor ama yazabileceğimi sanmıyorum. Yeri geldiğinde ailenin köpeği bile problem oluyorsa, onu bile seans odasına alacak kadar esnek bir çalışma düzenim var, biriyle çalışırken, o oda onun kapalı alanı. Ona iyi gelmeyeceğini anladığım anda, eşi dahil kimseyi sokmam o odaya. Böyle bir denge varken kitaplaştıramam.

Esnemek çok insani bir şey

- Kötü terapi var mıdır?
- Tabii ki vardır. Bundan çok söz edilmez ama vardır.

- Yorulduğunuz bir akşam geçirdiniz, ertesi sabah seansınız var...
- Böyle bir şey olmaz. Futbolcu gibi disiplinli olmak zorundayız. Çok yorgunsam ve seansı götüremeyecek durumdaysam iptal ederim.
- Esneme geliyor mu seans sırasında?
- Tabii ki geliyor. Esnemenin bir sürü yolu vardır. Esnemek de çok insani bir şey. Bu karşınızdaki kişi sizin anlattıklarınızdan sıkılıyor anlamına gelmez. Dört saat üst üste seansa giren biri; oda sıcaklığı da belli bir seviyenin üstündeyse, esneyebilir. Bu onun dikkatsizliğini göstermez. Ama kişi su içerken de esneyebilir. Danışanın gözünün içine bakıp esnenmez elbette. Sonuçta biz de makine değiliz.
- Hayat, 'İyi düşün, iyi olsun' gibi basit bir felsefeyle yürüyebilir mi?
- Olayı bu kadar basite indirgeyemeyiz. Ama olayı yorumlama biçiminiz, ona yönelik duygularınızı da tetikliyor. Her şeyden önce kullandığınız dil, kelimeler, kavramlar ve onlara yüklendiğiniz anlamlar duygularınızı belirliyor. İşlevsel ve pozitif bir dille kendi kavramlarınızı oluşturmanız gidişatı olumlu etkiler. Ama evrene güzel bir şey gönder, o da sana göndersin deyince bu anlayışların hepsi yolda tıkanıyor. 21. yüzyıldayız, her şey bazen böyle cep kitaplarına dönüşebiliyor. Teorisine itirazım yok ama yöntemine itiraz ettiğim şeyler çok.

Kadın detaycı erkek çözüm odaklı

- Kadınların erkeklerle ilişkilerinde yaptıkları en büyük hatalar ne?
- Kadınların en çok kullandığı cümle, 'Ama içinden gelerek yapsın!' Erkek tayfası eğer bir şeyi öğrenip yapabiliyorsa, bu iyi bir şeydir. Kadınların 'İçinden gelerek yapsın'ı nasıl ölçtüklerini bilmiyorum. Bu ölçülebilir bir şey olduğunda ben de çok mutlu olacağım, çünkü elimizde ölçülebilir bir durum olacak. Evrimsel süreçten gelen bir şey var, erkek tayfası sonuç odaklı. Mağaraya et gelmiyorsa, nasıl avlandığınızın bir önemi yok, et gelmiyor! Kadın içinse süreç çok önemli, nasıl olduğu, nasıl bittiği... Etrafınızdaki erkeklere sorun 'Günün nasıl geçti?' diye, 'İyi geçti' der. Eşim bana soruyor, biraz detaylı anlatmaya çalışıyorum, gülüyor, 'En azından deniyorsun' diyor. Kadının zihnindeki ayrıntıya sahip olmadığımız için, oraya yönelik beklentiler her zaman duvara çarpmamıza neden oluyor. 'Çiçek al' dediniz, aldı. 'Ben dedim diye aldı' bölümüne takılmayın. Bunu belli bir süre tekrar ediyorsa, harika.
- Peki erkekler...
- Onlarda, 'Uzatıyor' lafını kullanır. Uzatmıyor aslında kadın. Kadın bir şey anlatır, yorum yapar, sonuç almaya çalışır. Erkekler orada durup dinlemesini bilecek. Süreci dinle! Bir şey söylemek zorunda değilsin, dinliyor olmanın kendisi değerli. Erkekler bunu öğrenseler hayatları çok kolaylaşacak.
- Anne-baba olarak en büyük hatalarımız ne? Proje çocuklarımız var mesela...
- Kendinizi gerçekleştirmek istiyorsanız, kendinizi gerçekleştirin, bunu çocuğunuz üzerinden yapmayın. O bir birey olacak, bizim görevimiz, onun benim istediğim gibi bir birey olması değil.