Moğollarda ahaliye ivgen, aile ve en küçük birliklere aymuğ, boya ise obop denirdi. Orduları bu usule göre teşkilatlanmış olup ulus adı verilen kabile birliklerinin hepsi asker sayılmakta idi. Sefere giderken kabileler kendi hayvanları, çadırları ve kadınları ile birlikte ordu gibi giderdi. Sanat bölükleri ve idari kumanda teşkilatları olmasa da her kabile kendini idare etmekle yükümlüydü. Günümüzde Moğollar, Moğolistan dışında Rusya'ya bağlı; Ustorda Özerk Bölgesi, Aga Buryat Özerk Bölgesi ile Buryat Cumhuriyetinde yaşamaktadırlar. Aynı zamanda Moğolistan ve Çin arasında bulunan İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nin de büyük bir kısmı Moğol'dur.
MOĞOLLAR TÜRK MÜ?
Sibirya'dan Hindistan'a Macaristan'dan Kore'ye uzanan dünyadaki en büyük imparatorluklarından birinin kurucusu olan Cengiz Han'ın Türk asıllı olduğu bilinmektedir. Ayrıca bazı tarihçiler Kazak olduklarını iddia etmektedir.
Cengiz Han Moğolcanın yanı sıra Türkçe konuşan bir liderdi. Öte yandan kendisini Türk olarak tanıtan Cengiz Han'ın soyu, Çinlilere göre Türklere dayandırılmaktadır. Ancak Cengiz Han Kara Tatarlara mensup bir Moğol olarak da karşımıza çıkmaktadır. Temuçin'in babası Moğol reisi Yesugay Bahadır, annesi ise Houlen Ece'dir. Bununla birlikte Cengiz Han'ın mensup olduğu Börtegin/Borçiğin sülalesinin kökenine dair araştırmalar günümüzde hala devam etmektedir.
MOĞOLLAR KİMDİR?
Moğolistan'ın yerli halkı olan Moğollar, Asya'daki sarı ırkın, Mongaloit tipinden olup dilleri Moğolcadır. Çinlilerin tarihlerinde Moğolların ilk bilgilerine rastlanılmaktadır. Bazı kaynaklara göre bu vahşi kavim küçük kabileler halinde göçebe bir şekilde Gobi çölünde yaşardı. Yağmacılık ve avcılık ile geçinirler baskınlarda ise ok kullanırlardı. Cengiz Han ortaya çıkmadan önce Asya'da yaşayan küçük bir kabile olan Moğollar, 13. Yüzyılın başlarında yalnızca Türk dünyasını değil o dönem ki dünyanın birçoğu içine alan, Asya ve Avrupa'nın bütün milletlerini ilgilendiren hadiselerin ortaya çıkmasına neden olan Moğol İmparatorluğu'nun kurulmasıdır. Bu imparatorluğa ise kurucusunun adı Cengiz Han İmparatorluğu, Moğol İmparatorluğu ismi verilmiştir.
Cengiz Han'ın aralarından çıkmış olan Moğollar şimdiki dış Moğolistan'ın kuzeydoğusunda kurulan ve Onon nehirleri arasında göçebe bir yaşam tarzı sürüyorlardı. Moğol kabilleri sürdürmüş oldukları yaşam biçimi açısından 12. Yüzyılın sonunda hayvancılıkla uğraşan, bozkırda yaşayan ve su ve kara avcılığı yapan kabileler olmak üzere 2 gruba ayrılmaktaydı. Başlangıçta Moğolların bozkır halkından ziyade orman halkı olarak kendini gösterdiği bilinmektedir. Tahtadan yaptıkları arabalar ormanda yaşadıklarına bir delil olarak gösterilmektedir.
Cengiz Han Moğol İmparatorluğu'nu kurduğu esnada Doğu ve Asya Avrupa küçük feodal devletlere bölünmüş vaziyetteydi. Uygurlar ve Doğu Türklerin eski yurtlarında etnik manzara 13. Yüzyılda büyük oranda değişikliğe uğramıştı. Kitanlar ve Kırgızları yenmişti. Ayrıca onları eski yurtlarından çıkarıp sürmüşlerdi.
MOĞOL İMPARATORLUĞU NASIL ÇÖKTÜ?
1259'da Möngke'nin ölümünün ardından Moğolların devri sona ermiştir. Moğol ordusu 1260'daki Ayn Calut savaşında, Sultan Baybars komutasındaki Memluk ordusuna yenildi ve Möngke'nin vefatı ile Cengiz soyundaki tüm yöneticiler arasında ipler gevşemeye başladı. Batu'nun oğlu Hülagü ile Berke güçlerini birleştirip topraklarını batı yönüne doğru genişletecekken, Kafkasya ve Azerbaycan'daki otlaklar nedeniyle çarpışmaya girdiler. Berke'nin Anadolu Selçukluları ve Mısır Memlukları ile ittifakının yanı sıra akrabalık tesis edişi Hülagü'nün batıya ilerlemesinin önünü kesti.
Bu tarihlerde doğuda, Tuluy'un çocukları, Kubilay ve kardeşi ile arasında meydana gelen taht kavgalarının ardından 4 yıl süren savaş sonucu merkez de sarsıntı içerisine girmiş bulunuyordu. Kubilay mücadeleden galip çıktıktan sonra Karakum'dan Pekin' taşınmıştır. Bu sayede Çağatay Ulusu ve Batu'nun Altın Ordasının ardından Çin'de Çinlilerin Yuan Hanedanı olarak isimlendirildiği Kubilay Hanlığı İran'da Hülagü'nün İlhanlıları olmak üzere 2 devletin daha temelleri atılmaktaydı. Büyük Han Kubilay'ın 1294 yılından ölümünün ardından imparatorluk parçalanmıştır.
MOĞOL HÜKÜMDARLARI
Dönem dönem değişen Moğol hükümdarları aşağıda yer almaktadır;
MOĞOLLAR TARİHİ
Kuzey Çin'de yer alan Bat Xia ve Jin hanedanı olmak üzere, Orta Asya'da bulunan Türkistan, Karahıtay, iran'da Harzemşahlar'dan Kafkasya'da Gürcüler, Deşt-i Kıpçak da yaşayan Rus Knezlikleri, idil Bulgarları ile Kıpçaklar üzerine birçok sefer gerçekleştirmek suretiyle Pasifik okyanusundan, hazar denizi ve Karadeniz uç kısımları da dahil uzanmıştır.
Milli geleneklerine uygun bir şekilde devam eden Moğollar Cengiz Han döneminde topraklarını oğullarına vermiştir. Vefatından sonra Batu babasının topraklarını geri aldı. 3 oğlu Ögeday doğu ve kuzey bölgelerde bulundu. Babasının sağlığında yerine geçmesini istediği Ögeday imparatorlukta teşkilatlanma ve huzuru bir araya getirmiştir.
Cengiz Han'ın yaşarken kurmuş olduğu imparatorluğu dörde bölmek amacı ile 4 ulusa ayırması imparatorluğun ilerleyen dönemlerinde yıkılmasını engellememiştir fakat dünyanın birçok sınırında dayanan bir imparatorluk olmalarına neden olmuştur. Mirasçısı olan oğullarının da politikaları ile gelişim sağlayan Moğollar, zamanında İpek Baharat yolu güvenilir ticaret yolu olmuştur. Kubilay'ın vefatından sonra imparatorluk bölünmüş ve 1260 yılında Memlükler Moğolları yeniliye uğratmıştır. Moğol imparatorluğu Yuan hanedanına yenilmesi ile kesin olarak çökmüştür.
