Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM) çeşitli ülkelerde yapılan halk oylamalarına ilişkin başvuruları yasama organının seçimiyle ilgili olmaması nedeniyle kabul edilemez bulduğu ortaya çıktı. Serbest seçim hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ek 1 No'lu Protokolün 3. maddesinde düzenleniyor. Maddede, "Yüksek sözleşmeci taraflar, yasama organının seçilmesinde halkın kanaatlerinin özgürce açıklanmasını sağlayacak şartlar içinde, makul aralıklarla, gizli oyla serbest seçimler yapmayı taahhüt ederler." hükmü yer alıyor. Bu hüküm çerçevesinde, yasama organının oluşumu dışındaki cumhurbaşkanlığı, belediye başkanlığı, muhtarlık, sendika seçimleri gibi seçimler ile halk oylaması, serbest seçim hakkı kapsamı dışında kalıyor. Alınan bazı kararlardan bazıları ise şöyle:
Finlandiya Parlamentosu'nun 1994'te Avrupa Birliği (AB) üyeliğine ilişkin yapılan halkoylamasına yönelik bir tasarının kabul edilmesi kapsamında yapılan başvuruda AİHM, tarafların yükümlülüklerinin yasamanın seçimine ilişkin seçimleri kapsadığını ve bunun da halkoylamasını kapsamadığına hükmetti.
AİHM, İtalya'da da 1998'de siyasi partilerin finansmanına ilişkin bir kanunun yürürlükten kaldırılmasına yönelik halkoylaması düzenlenmesine ilişkin yapılan başvuruyu kabul edilemez bularak reddetti.
CHP'den 2014'te Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı adayı olan Mansur Yavaş'ın başvurusunu değerlendiren AİHM, yargılama sürecinin adil olmamasına ilişkin şikayetlerle ilgili, mahalli idare niteliğinde olan Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçimiyle ilgili ihlal iddialarının AİHS'in 6. maddesi kapsamında medeni haklardan olmadığını ve siyasi haklara ilişkin olduğunu belirterek, adil yargılanma hakkına ilişkin şikayetin konu bakımından kabul edilemez olduğuna karar verdi.
