-Ayasofya nasıl cami haline dönüştürüldü. Osmanlı arşivlerinde bu konuda bir bilgi var mı?
Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul feth edilince kılıç hakkı olarak Ayasofya camiye dönüştürülmüştür. Akabinde Sultan Fatih 01 Haziran 1453 İstanbul'daki ilk cuma namazını Ayasofya'da kıldırmıştır. Sultan Fatih Ayasofya'nın tahribini önlemiş, burada ilk namazı kıldıktan sonra camiyi kendi hayratının ilk eseri olarak vakfetmiş, yanına sonraları çok değişikliğe uğramış olan bir de medrese yaptırmıştır. Ayasofya'nın ilk minaresi 1481'de inşa edilmiştir. Fatih Sultan Mehmet'ten sonra tahta geçen Sultan İkinci Bayezid zamanında bir minare daha inşa edilmiştir.
Ayasofya'yı müzeye dönüştüren 1934'teki kararnamedeki Atatürk imzası sahte mi? | Video
1509'daki büyük İstanbul depreminde ilk yapılan minarenin yıkılması nedeniyle yerine tuğladan bir minare yapılmıştır. Diğer iki minare de Sultan İkinci Selim zamanında, Mimar Sinan tarafından yenileme çalışmaları sırasında inşa edilmiştir. Bu sebeple Ayasofya'nın farklı zamanlarda yapılan 4 minaresi birbirinden farklı bir şekilde inşa edilmiştir.
AYASOFYA'NIN TAPUSU FATİH VAKFI'NDA
-Ayasofya'nın Osmanlı'dan bu yana gelen resmi statüsü nedir?
Ayasofya, İstanbul Fethedildikten sonra Fatih Sultan Mehmet Han tarafından vakfedilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra tapu kayıtlarının aktarılması ve Türkiye Cumhuriyeti Kadastro ve Tapulama faaliyetleri çerçevesinde 1936 tarihli tapu senedine göre, Ayasofya "57 pafta, 57 ada, 7 parsel olarak Fatih Sultan Mehmed Vakfı adına; Türbe, Akaret, Muvakkithane ve Medreseden oluşan Ayasofya-i Kebir Camii Şerifi" adıyla tapulanmıştır.
-Peki Ayasofya'nın bu amaç dışında kullanılması Vakıflar Kanuna'na aykırı değil mi?
Ayasofya, Fatih Sultan Mehmet Vakfı hayratında olan cami olarak Osmanlı'dan günümüze intikal eden mazbut vakıf olarak Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün tasarrufundadır. Ayasofya Camii "Mehmed Han-ı Sani bin Murad Han-ı Sani (Fatih Sultan Mehmed) Vakfı" vakfiyesinde yer aldığı dikkate alınarak vakfiyenin şartları çerçevesinde kullanılması gerekmektedir. Bunun dışında kullanımı Vakıflar Kanuna aykırıdır.
1931'DE BİZANS ESTİTÜSÜ RESTORASYONA BAŞLADI
-Müzeye dönüştürülmesinin hukuki dayanağı nedir?
1931'de Amerika Bizans Enstitüsü'nün kurucusu Amerikalı arkeolog Thomas Whittemore, Ayasofya'daki mozaiklerin tekrar ortaya çıkarılması için Türkiye'deki yönetimden izin istedi. Cumhuriyetin ilanından sonra, Ayasofya'da bir takım tamiratlara; ibadethane kısmı, dış avlu ve bina etrafı müze haline getirilmek için faaliyetlere girişildi. Daha sonra müzeye çevrilmesine ilişkin alınan Bakanlar Kurulu Kararıyla Ayasofya Cami müzeye dönüştürülmüştür.
-Müzeye dönüştürülmesinin belgesi var mı?
Ayasofya Camii'nin müzeye çevrildiğine ilişkin 2 sayfalık bir Bakanlar Kurulu kararından mevcuttur.
ATATÜRK'ÜN İMZASI TARTIŞMALI
-Ayasofya'yı müzeye dönüştüren kararnamenin altındaki imzanın Atatürk'e ait olmadığı konusu günümüzde hala tartışılıyor. Bu konuyu araştırma imkanınız oldu mu?
Konuya daha önce Prof. Yusuf Halaçoğlu da dikkat çekmişti: Hükümet üyelerinin bugün Cumhuriyet Arşivi'nde, 49-79-6 numarada muhafaza edilen iki sayfalık kararnamenin son sayfasındaki imzaları gerçektir; yani bakanlar imzalarını bizzat atmışlardır. Ama bu imzaların hemen üzerinde yer alan "K. Atatürk" imzasında apaçık bir tuhaflık vardır, zira Atatürk'ün böyle bir imzasını başka hiçbir belgede göremezsiniz! Kararnamedeki bu imza sanki bir başkası tarafından atılmış gibidir.
İki sayfalık kararnamenin metninde de bir gariplik mevcut olduğu, sayfaların üzerindeki antetlerin de farklı olduğu, ilk sayfa "T. C. Başvekâlet Kararlar Müdürlüğü" antetli resmî kâğıda daktilo ile yazılmış ve 2/1589 numarası konmuştur ama antet ikinci sayfada değişmekte, "T. C. Başvekâlet Muamelât Müdürlüğü" olduğu şeklinde belirtmiştir.
İMZAYI ADLİ TIP ARAŞTIRMALI
-İmzanın sahte olması tartışmasının hukuki olarak sonlandırılması mümkün değil mi?
Ayasofya Kararnamesi'nin altındaki imzası uzunca bir süredir sahte olup olmadığı tartışılmaktadır. Bu tarihi karar üzerindeki şüphenin tarih önünde giderilmesi gerekmektedir. Konusunda uzman grafoloji uzmanları eliyle ya da gerek duyulması halinde doğrudan Adli Tıp Grafoloji Ana Bilim Dalının incelemesi ile bu tarihi tartışma sona erecektir.
KARİYE MÜZESİ EMSAL KARAR
-Ayasofya ile aynı dönemde camiye çevrilen ve aynı yıllarda müze haline getirilen Kariye Müzesi hakkında verilen yargı kararı ne anlama geliyor?
Ayasofya'nın müzeye çevrilmesi idari bir karar ile olmuştur. Dolaysı ile idari işlemlerin ortadan kaldırılması idarenin yeni bir işlem tesis etmesi ile mümkün olacaktır. Bunda herhangi bir tartışma yoktur. Ancak bu kadar önemli bir kararın alınmasında hukuki olarak sürecin yürütülmesi de elbette kamuoyunu tatmin etmesi bakımından faydalı olacaktır.
Şuan itibariyle Ayasofya hakkında alınan kararın iptali davası Danıştay 10. Dairesinde devam etmektedir. Bu davaya emsal olabilecek bir davada Kariye Camii'sinin Müzeye çevrilmesine ilişkin kararın iptali yönünde açılan davada; Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu kararı gösterilmelidir. Söz konusu kararda "Kariye Camii'nin Osmanlı döneminde özel hukuk hükümlerine göre vakfedildiği, mazbut Fatih Sultan Mehmet Vakfı'na ait hayrat taşınmazlardan olduğuna dikkat çekilmiştir. Hayrat taşınmazların, ibadethane, hastane ve aşhane gibi doğrudan hayır hizmetlerinin ifası için kurulmuş kamu malı niteliğinde olduğu, dolayasıyla bunlar hakkında özel mülkiyet hükümlerinin uygulanamayacağı belirtilmiştir. Ayrıca hayrat taşınmazların, vakfın belirlediği kullanım şekli dışında bir kullanım amacına tahsis edilemeyeceği kaydedilmiştir".
–Kariye Müzesi ile ilgili karar Danıştay için emsal teşkil edebilir mi?
Ayasofya açısından Kariye Camii'nin statüsü hakkındaki karar önemli bir emsal niteliğindedir. Mahkeme kararları diğer mahkemenin vereceği karar bakımından bağlayıcı değildir. Ancak hukuki gerekçeleri bakımından konu bakımından emsal niteliğinde olduğu da ortadadır. Ayrıca her idari işlemin iptali ayrı bir dava konusu olmaktadır. Bu bakımdan Kariye Camii'ne ilişkin verilen kararın aynı şekilde Ayasofya Camii'ne ilişkin yürüyen davaya da emsal teşkil edeceğini düşünüyorum.
GÖZLER 2 TEMMUZ DANIŞTAY KARARINDA
-Danıştay 2 Temmuz'da bir karar açıklayacağı belirtiliyor. Bu kararın içeriği nedir?
Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği, 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararının iptali istemiyle Danıştay 10. Dairesi'ne 2005'te dava açtı. Daire Ayasofya'nın müze olarak kullanılmasında hukuka aykırılık görmedi ve davayı reddetti. Danıştay'dan sonuç alamayan derneğin Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvurusu da reddedildi. Dernek 2016'da, ikinci kez Danıştay'da dava açtı. Ayasofya'nın müzeye çevrilmesine ilişkin kararın iptali istenirken karardaki Atatürk imzasının sahte olduğu da iddia edildi. Danıştay 2 Temmuz'da Ayasofya'nın müzeye çevrilmesine ilişkin Bakanlar Kurulu Kararının iptaline ilişkin bir karar vermesi bekleniyor. Danıştay savcısı, görüşünde, Ayasofya'nın müze olarak kullanılmasının idarenin takdir yetkisi kapsamında olduğunu ve hukuka aykırılık bulunmadığını ifade etti. Ancak savcı görüşünün karar üzerinde bir bağlayıcılığı bulunmuyor.
-Bir hukukçu olarak sizin kanaatiniz nedir? Ayasofya'nin vakıf senedinde yeralan amaçlar dışında kullanılması hukuka aykırı mıdır?
Benim kanaatim Osmanlıdan Cumhuriyete intikal eden Mazbut vakıflar bakımından vakfiyesindeki amaç dışında kullanılması açıkça kanuna aykırıdır. Nitekim Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından bu vakıflar hakkındaki tasarruflar da vakfın amacı dışında kullanılmasına izin verilemez. Ayasofya Camii ve müştemilatı Fatih Sultan Mehmed Vakfı vakfiyesindeki amaç doğrultusunda kullanılması gerekir. Ayasofya Camii statüsü tesis edilip camii olarak ibadete açılması gerekir.
UNESCO TARAFINDA SIKINTI OLMAZ
-Unesco'nun dünya mirası listesinde olması, Ayasofya'nın tekrar cami olmasında bir engel mi?
UNESCO'nun Dünya Kültür Miras Listesi'nin İstanbul bölümünde Ayasofya'yı müze olarak tanımlamadığı gibi, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın İstanbul Tarihi Alanlar Kültür Miras Listesi'nde de Ayasofya müze olarak tanımlanmıyor. UNESCO tarafından 6 Aralık 1985 tarihinde alınan 356 sayılı kararda; "Ayasofya içerisindeki mozaikler Doğu ve Batı Hıristiyan sanatına kilise yapımında model teşkil etmiş, cami oluşuyla birlikte camiler için de bir model olmuştur" deniliyor. UNESCO'nun Dünya Kültür Miras Listesi'nin İstanbul bölümünde Ayasofya'yı müze olarak tanımlamadığı gibi, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın İstanbul Tarihi Alanlar Kültür Miras Listesi'nde de Ayasofya müze olarak tanımlanmıyor. Bu sebeple Ayasofya'nın cami olması UNESCO tarafından bir sıkıntı teşkil etmeyecektir. Ayasofya Osmanlı döneminde yapılan ihya ile bir bütün olarak Dünya Kültür Mirası listesinde yer almıştır.
HEM MÜZE HEM CAMİİ MÜMKÜN
-Hem müze vasfını koruması hem de ibadete açılması mümkün mü?
Benim kanaatim Ayasofya'nın cami olarak kullanılması halinde de ziyaret edilebilir. Bu kez ziyaret saatleri namaz vakitleri dikkate alınarak daha esnek bir şekilde düzenlenebilir. Yabancı turistler bakımından Dünya'daki diğer ibadet yerleri gibi ücretli olarak ziyarete tabi tutulabilir. Örneğin geçen sene yanan Paris'teki Notre Dame Katedrali gibi ücretli olabilir.
