Antik Karia bölgesinin önemli bir kenti olan Nysa, Aydın – Denizli karayolu üzerinde Aydın'ın 30 km. doğusunda Sultanhisar İlçesi'nin kuzeybatısında yer almaktadır. Eskiden Karia olarak adlandırılan bölge Helenistik devirde, M.Ö. 3. yüzyılın ilk yarısında Seleukos İmparatoru I. Anthiochos Soter tarafından kurulmuştur.
İki şehir olarak kurulan kenti bir köprü birbirine bağlamaktadır. Nysa'da tiyatro, müsabaka alanları, agora, tünel vb. yapılar mevcuttur. Kent, özellikle Roma İmparatorluğunun egemenliği altındayken kültürel alanda altın çağına ulaşmıştır. Çok dik bir boğazın iki yanında kurulmuş binalar, sokaklar ve meydanlar tonozlu alt yapılarla desteklenmiştir.
COĞRAFYACILARIN ATASI STRABON BU KENTTE EĞİTİM GÖRMÜŞ
Nysa eski çağlarda özellikle eğitim alanında ünlü bir kentti ve coğrafyacıların atası Strabon bu kentte eğitim görmüştü. Antik kentteki Gymnasion ve kütüphane kalıntısı Nysa'daki bu eğitim yapılarını oluşturmaktadır.
Bugün Nysa'yı çevreleyen Helenistik şehir suruna ait herhangi bir kalıntıya rastlanmamaktadır. Ancak yer yer Doğu Roma İmparatorluğu döneminden kalma sur izleri görülmektedir. Tiyatro kent merkezinde, doğu yamaçta olup iyi korunmuş durumdadır. Nysa'nın en iyi korunmuş yapısı Bouleuterion'dur. Bu yapıyı coğrafyacı Strabon (yaşlılar meclisi) olarak tanımlanmıştır. Dikdörtgen planlı yapının iç kısmında yarım daire şeklinde cavea (theatron) yer almaktadır.
ANADOLU'NUN EN İYİ KORUNMUŞ ANTİK ÇAĞ KÜTÜPHANESİ
Nysa, antik dönemde, hızlı akan ve derin bir boğaz oluşturan bir nehirle ikiye bölünmüştür. Şehri ikiye bölen dere yatağının batısında gymnasium ve stadium, kuzeyde Doğu Roma yapı kalıntısı ve kütüphane, kütüphanenin kuzeydoğusunda ise 10.000 kişilik tiyatro bulunmaktadır. Kütüphane, iki katlı olup Ephesos'taki Celsus Kütüphanesi'nden sonra Anadolu'nun en iyi korunmuş antikçağ kütüphanesidir. Dere yatağının doğusunda ise agora, meclis binası ve roma hamamları yer almaktadır. Şehrin nekrapolü batıda antik kentin kutsal alanı olan Akharaka yolu üzerinde bulunmaktadır.
Kazı ve onarım çalışmaları Kültür Bakanlığının denetiminde yürütülüyor. Mitolojik öykü ve öğelere ev sahipliği yapan, önemli kültürel zenginlikler barındıran Nysa'nın onarım çalışmalarının sona ermesiyle beraber turist akınına uğrayacağı öngörülüyor.
