Ahmed b. Muhammed en Nihavendi Kimdir?

Hakkındaki bilgilerin tamamı İbn Yûnus'un (ö. 1009) rivayetlerine dayanmaktadır. Bu rivayetlere göre Nihâvendî, Halife Hârûnürreşîd'in veziri Yahyâ b. Hâlid b. Bermek'in (ö. 805) zamanında Cündişâpûr'da astronomik gözlemler yapmış ve bu gözlemlerinin sonuçlarını ez-Zîcü'l-müştemil adlı cetvellerinde toplamıştır. Yahyâ b. Bermek'in 786-803 yılları arasında vezirlik yaptığı göz önüne alınırsa Nihâvendî'nin, Batlamyus'tan (Ptolemaios) sonra güneşin vasati hareketlerini belirleyen bu ilk gözlemleri 790 yılı civarında yaptığı tahmin edilebilir. O dönemde, eski Yunan ilminin İslâm dünyasındaki merkezi İran'daki (Hûzistan) Cündişâpûr'du ve yeni kurulmuş olan Bağdat henüz o seviyeye gelmiş değildi. Bununla birlikte müslüman yazarlar, Nihâvendî'nin gözlemlerini yaptığı rivayet edilen rasathâneden bahsetmemektedirler. Kaynaklara göre İslâm dünyasındaki ilk rasathâneler Hârûnürreşîd'in oğlu Me'mûn zamanında (813-833), Bağdat'ta Şemmâsiyye semtinde ve Şam yakınlarındaki Kāsiyûn dağında kurulmuştur. Bu durum Nihâvendî'nin, sahasındaki ilk ve dolayısıyla önemli olan çalışmalarının kendi döneminde yeterince duyulmadığını göstermektedir. Öte yandan, modern araştırmacılardan De Lacy O'Leary, İslâm'dan önce İran'da mevcut rasathâneler arasında yeri bilinen tek rasathânenin Cündişâpûr'daki olduğunu, ancak bunun Nihâvendî'nin zamanına kadar işlerliğini sürdürüp sürdürmediği hususunda şüpheler bulunduğunu, N. Ahmed ise Nihâvendî'nin Cündişâpûr Rasathânesi'nde çalıştığını ve kullandığı aletlerin de çok hassas olduğunu yazmaktadırlar.

Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi