Ahmed Zeki Paşa Kimdir?

23 Muharrem 1284'te (27 Mayıs 1867) İskenderiye'de doğdu. Aslen Mağribli'dir; dedesi veya babası bir ticaret kafilesiyle Yafa'ya gelmiş ve daha sonra Reşîd'e yerleşmiştir. İlk ve orta tahsilini İskenderiye, Benî Süveyf ve Kahire'de yaptı. Kahire Hukuk Mektebi'nden (Medresetü'l-idâre ve'l-hukūk) mezun oldu (1888). İsmâiliye'de mütercim olarak göreve başladıktan bir süre sonra İçişleri Bakanlığı Matbuat Kalemi'ne (Kalemü matbûâti vezâreti'd-dâhiliyye) geçti. el-Veḳāʾiʿu'l-Mıṣriyye adlı resmî gazetede mütercim ve redaktör olarak çalıştı. Daha sonra Bakanlar Kurulu'na (Meclisü'n-nüzzâr) mütercim ve ikinci sekreter, ardından da genel sekreter tayin edildi. Bu sırada "paşa" unvanını aldı (1916). Mısır'ı temsilen pek çok ilmî kongreye iştirak etti. Mısır Üniversitesi'nin (bugünkü Kahire Üniversitesi) kuruluş çalışmalarına da katılan Ahmed Zekî Paşa el-Meclisü'l-ilmî el-Mısrî, el-Cem'iyyetü'l-coğrâfiyyetü'l-Hidîviyye, el-Mecmau'l-ilmî (Şam), Royal Asiatique Society (Londra), Real Academia de Historia (Madrid) gibi kuruluşlarda da üye idi. Mısır halkına vakfettiği büyük bir kısmı tarih ve edebiyata dair olan Latince, Almanca, İngilizce, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca ve Arapça 18.700 ciltlik yazma ve matbu eserden meydana gelen kütüphanesine (el-Hizânetü'z-Zekiyye) önce Dârü'l-kütübi'l-Mısriyye'de özel bir yer ayrıldı (1910-1921), daha sonra Kubbetü'l-Gūrî'ye taşındı. Kütüphane ölümünden sonra tekrar Dârü'l-kütübi'l-Mısriyye'ye nakledildi (1935).

İslâm dünyasının kültürel ve teknik yönden gelişmesi için ilme, dolayısıyla kitap ve kütüphanelere büyük önem verilmesini zaruri gören Ahmed Zekî Paşa, İstanbul kütüphanelerini birer birer dolaştıktan sonra gördüğü düzensizliği, kitaplardan faydalanma hususunda karşılaşılan güçlükleri, bu konuda gerekli düzenlemelerin yapılması ve kitapların korunması için alınması icap eden tedbirleri kapsayan doksan altı maddelik bir rapor hazırlayarak Sadrazam Hilmi Paşa'ya sunmuştur (Teşrînisâni 1325 / Kasım 1909). Bu tanzim ve ıslah çalışmaları çerçevesinde İstanbul kütüphanelerinin "Osmanlı kütüphaneleri" adıyla tek çatı altında toplanmasını da öngören bu rapor aynı yıl Matbaa-i Ahmed İhsan'da basılmıştır.

Ahmed Zekî Paşa hayatının son yıllarını Doğulu ve Batılı ilim adamlarıyla dolup taşan "Beytü'l-urûbe" adını verdiği Fustat'taki evinde geçirdi. 21 Rebîülevvel 1353'te (4 Temmuz 1934) Kahire'de öldü ve Cîze'de kendi yaptırdığı kabre defnedildi.

Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi