Ali Paşa Mübarek Kimdir?
1239 (1823-24) yılında Dekahliyye vilâyetinin Birinbâl el-Cedîde köyünde doğdu. Büyük dedesi Şeyh İbrâhim o köyün imamı, hatibi ve kadısı idi. Oğulları ve torunları da bu görevleri üstlenmişlerdi. "Şeyhler ailesi" diye tanınan aile evlenme akidlerinin kaydı ile ölçü ve tartı âletlerini kontrol etmekle de görevlendirilmişti.
Ali Mübârek küçük yaşta okuma yazma öğrendi ve Kur'ân-ı Kerîm'i ezberledi. Babası aile geleneğine uyarak onun da fakih olmasını istiyordu. Fakat Ali Mübârek önce kâtipliğe heves etti; ancak kısa süren kâtip yardımcılığı görevi sırasında karşılaştığı muameleler onda daha yüksek görevlere talip olma isteği uyandırdı. Kahire'ye giderek Münyetü'l-İz adındaki okula kaydoldu. Burada büyük başarı gösterince 1836'da Kasrü'l-Aynî Medresesi'ne parasız yatılı olarak kabul edildi. Bu okulun tıp fakültesi haline çevrilmesi üzerine Ebû Za'bel Medresesi'ne nakledildi. 1840'ta üstün derece ile mezun olunca öğrenci olarak Mühendishane'ye alındı. Burada da başarısını sürdüren Ali Mübârek, 1844 yılında tahsil için Fransa'ya gönderilen talebeler arasında yer aldı. Paris'te iki yıl kaldıktan sonra mülâzım-ı sânî (teğmen) rütbesiyle Metz'deki Askerî Mühendislik ve Topçuluk Akademisi'nde görevlendirildi. Bu akademide iki yıl istihkâmcılık öğrendi.
Vali Abbas Paşa'nın daveti üzerine memleketine dönen (1849) Ali Mübârek onun teveccühünü kazandı ve çeşitli vazifelere tayin edildi. Önce Mısır Askerî Topografya Dairesi'nde, daha sonra askerî okulda öğretmen olarak görev yaptı. Bu arada kendisinden Mısır'daki eğitim ve öğretim konusunda bir rapor hazırlaması istendi. Hazırladığı rapor kararnâme şeklinde neşredildi (29 Mayıs 1850). Bir süre sonra Mühendishane'nin başına getirildi ve burada kaldığı dört yıl içinde bu müesseseyi ıslah etti. Vali Said Paşa devrinde gözden düştü. 1854'te Mısır birliklerinin başında Kırım Harbi'ne katıldı. İki buçuk yıl Kırım, İstanbul ve Gümüşhane'de görev yaptı, bu arada Türkçe öğrendi.
28 Mayıs 1866'da Mısır verâset usulünün değişmesini sağlayan ve padişahtan "hidiv" unvanını alan (2 Haziran 1866) İsmâil Paşa zamanında yıldızı tekrar parladı. Fransa'ya birlikte gidip orada iken samimi dost olduğu Hidiv İsmâil, onu birbiri arkasından yüksek idarî görevlere getirdi. Böylece Ali Paşa önce Okullar genel müdürü, arkasından da Çalışma ve Evkaf nâzırı oldu (1867); kısa bir süre sonra demiryollarının idaresi görevi de bunlara ilâve edildi. Bütün mesaisini bu görevleri yerine getirmek için harcayan Ali Mübârek, İsviçreli pedagog Dr. Dor Bey'in görüş ve yardımlarından faydalanarak Mısır maarifinin bugün dahi uygulanan ana ilkelerini tesbit etti. Onun mekteplerin ıslahı konusunda hazırladığı rapor, Mısır maarifine yeni bir düzen vermek için yapılan ilk gerçek teşebbüs olup kendisinden sonra gelen bütün ıslahatçılar için de yol gösterici olmuştur. Bu konuda Fransa'daki Ecole Normale Supérieur'u örnek alarak Öğretmen Okulu (Dârü'l-ulûm), ayrıca Yabancı Diller Okulu, İdarecilik ve Muhasebe Okulu gibi modern okullar açtı. Mısır Millî Kütüphanesi'ni (Dârü'l-kütübi'l-Mısriyye) kurdu (1870). Matbaalar tesis ederek buralarda okul kitapları bastırdığı gibi ilmî dergiler de neşretti. Kahire yakınında Nil üzerinde baraj yaptırarak (el-Kanâtırü'l-hayriyye) sulama kanallarının ıslahı, demiryolu ağının genişletilmesi, başta Kahire olmak üzere şehirlerin imarı gibi çeşitli mühendislik ve bayındırlık hizmetlerinde bulundu.
Ali Mübârek'in olumlu faaliyetlerini çekemeyen rakipleri, sonunda Hidiv İsmâil ile arasını açtılar. Bir süre bütün görevlerinden ayrılarak evine çekildiyse de daha sonra tekrar eski görevlerine getirildi. 1878 Ağustosunda kurulan Nubar Paşa kabinesinde Maarif ve Çalışma bakanı olarak görev aldı. 1879 Martında kurulup Nisanında düşen Tevfik Paşa kabinesinde de aynı bakanlıklara getirildi. Şerif Paşa kabinesinde görev almadıysa da aynı yılın eylül ayında kurulan Riyaz Paşa kabinesinde Çalışma bakanlığı yaptı. Bu son bakanlığı döneminde baş gösteren Urâbî Paşa İhtilâli'ni desteklemeyen Ali Mübârek, 1881 yılında bu ihtilâlin baskısıyla kabine düşünce görevinden ayrıldı. İngilizler'in Mısır'ı istilâsından (1882) hemen sonra kurulan Şerif Paşa'nın dördüncü kabinesinde yine Çalışma bakanı oldu; 1884 Ocağına kadar bu görevde kaldı. Son idarî görevi 1888-1891 yılları arasındaki Maarif nâzırlığıdır. Daha sonra evine çekilen Ali Mübârek 14 Kasım 1893 tarihinde Kahire'de öldü.
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi