119 (737) yılında Basra'da doğdu. Dedesi Ebû Zeyd Sâbit b. Zeyd el-Ensârî Hazrec kabilesinden olup Zeyd b. Sâbit başkanlığında Kur'ân-ı Kerîm'i toplayan heyet arasında yer almıştır. Ebû Zeyd kıraat ilmini ve Arap edebiyatını Ebû Amr b. Alâ ve Mufaddal ed-Dabbî, hadis ilmini de İbn Cüreyc, Saîd b. Ebû Arûbe gibi âlimlerden öğrendi. Talebeleri arasında Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm, İbn Sa'd, Ebû Hâtim es-Sicistânî, Ebû Dâvûd, Ebû Hâtim er-Râzî, Tirmizî ve Ebü'l-Aynâ gibi tanınmış âlim ve muhaddisler bulunmaktadır. İmam Şâfiî'nin dostu olan Ebû Zeyd, İmam Ebû Hanîfe ile de görüşmüş ve onun takdirini kazanmıştır.
İlme olan düşkünlüğü sebebiyle, Basra okuluna mensup olmasına rağmen geleneğin aksine Kûfeli Mufaddal ed-Dabbî'den ders almış ve ondan rivayette bulunmuştur. Halife Mehdî tanınmış âlimleri Bağdat'a çağırdığı zaman Ebû Zeyd'i de davet etmiştir.
Çağdaşları olan Halef el-Ahmer, Ebû Ubeyde ve Asmaî'nin onu otorite olarak kabul etmeleri ve Sîbeveyhi gibi bir âlimin ondan duyduklarını, "Sikadan duydum" diyerek rivayet etmesi Ebû Zeyd'in büyük bir dilci olduğunu göstermektedir. Müberred onun nahiv bilgisinin Halîl b. Ahmed, Sîbeveyhi ve Yûnus b. Habîb kadar olmamakla beraber lugat sahasında Yûnus derecesinde, nahivde Asmaî ve Ebû Ubeyde'den daha fazla bilgi sahibi olduğunu söyler. Câhiz, Ebû Ubeyd'in hata (lahn) yapmayan iki kişiden biri olduğunu kaydeder.
Ebû Zeyd el-Ensârî Basra'da vefat etti. Çağdaşları onun iffetli ve dindar olduğunu özellikle belirtmektedir. Kaderiyye taraftarı olduğuna dair iddiayı Ebû Hâtim er-Râzî reddetmiştir. Ebû Dâvûd ve Tirmizî'nin sünenlerinde birer rivayeti yer alan Ebû Zeyd hakkında Yahyâ b. Maîn ile Ebû Hâtim er-Râzî sadûk* tabirini kullanmışlardır.
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi