1 Ağustos 1880'de Başkırdistan'ın Sterlitamak bölgesine bağlı Jilem-Karan köyünde doğdu. İlk tahsilini köyün öğretmeni olan babası Nurgani'den yaptı. Ortaokul seviyesindeki öğrenimi için Üteş köyünde bulunan medreseye devam etti. Daha sonra Troiski'deki Resûliye Medresesi'nde okudu. 1901'de Kazak ve Kırgız bölgelerinde öğretmenlik yaptı. 1905 yılında İj-Bubi Medresesi'ne girdi, ancak burada okuyamadan aynı yıl Kazan'daki Muhammediye Medresesi'ne devam etti. Gafûrî hayatını kazanmak için çeşitli işlerde çalıştı ve bu sebeple Tatar, Başkırt, Kazak ve Kırgızlar'ı yakından tanıma imkânı buldu. 1911'de Milletke Mehebbet adlı şiir kitabı Çarlık tarafından toplatıldı ve Gafûrî sıkı bir takibata uğradı. Aynı yıl başladığı Şarık Matbaası'ndaki işinde ihtilâle kadar çalıştı. 1923'te Sovyetler Birliği tarafından kendisine Başkırdistan halk şairi unvanı verildi. Özellikle Tatar ve Başkırtlar'ın en sevilen şairlerinden biri olarak hayatının büyük bir kısmını Ufa'da geçiren Gafûrî 28 Ekim 1934'te burada öldü.
Gafûrî ilk yazılarını Çağatay ve Kazak edebiyatlarının etkisiyle yazdı. Özellikle Kazak şair Akmolla'nın tesiri altında yazdığı ilk şiirleri sade ve basit dörtlüklerden oluşuyordu. Bu çalışmalarıyla Başkırt-Tatar edebiyatına yeni bir tarz getirdi. Daha sonraki makale ve şiirlerini ise Tatarca olarak kaleme aldı ve şiirlerinde aruz veznini kullandı. Gafûrî'nin şiir, hikâye, tiyatro, opera, roman ve makaleleri Tercüman, Yoldız, Kazan Mohbiri, İrek, Bizning Yul, Hukuk ve Hayat, Başkırdistan, Şarık Yarlıları, Anğ, Tataristan, Sovyet Edebiyatı gibi o dönemin en önemli gazete ve dergilerinde yayımlandı.
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi