27 Aralık 1797'de Hindistan'da Dekken yarımadasında yer alan Türk-İslâm kültürünün tanınmış merkezlerinden Agra'da doğdu. Lakabı Necmüddevle ve Debîrülmülk, mahlası Gālib, asıl adı Esedullah'tır. Dedesi Kūkān (Ghokan) Beg Han soylu bir Türk ailesine mensuptu. Leknev'de Âsafüddevle'nin ve Haydarâbâd nizamı Ali Han'ın hizmetinde bulunan babası Abdullah Beg Han, yolsuzlukları önlemek için gittiği Alvar şehrinde şehid olmuştu. Bunun üzerine Alvar valisi, bu sırada beş yaşında olan Gālib ile kardeşi Yûsuf'a iki köy tahsis etti. Anne tarafından da tanınmış bir aileye mensup olan Gālib, İngilizler'in Agra yöneticiliğine tayin ettiği amcası Nasrullah Beg Han tarafından yetiştirildi. Dokuz yaşında iken amcasının vefatı üzerine İngiliz mahkemesinin kararı ile amcasının kayınbiraderinin himayesine verildi. Ancak Gālib büyük dayısının mâlikânesinde rahat bir hayat sürmeye başladı. Burada bazı âlimlerin yanı sıra ünlü şair Ekberâbâdî'den de ders aldı. İran edebiyatının tanınmış şairlerinden Bîdil'i şiirleriyle tanıdı. Önceleri Zerdüşt iken Müslümanlığı kabul eden hocası Abdüssamed'in Gālib'in şiir yeteneğinin gelişmesi üzerinde büyük etkisi oldu. Başlangıçta Farsça-Hintçe karışık şiirler yazan Gālib gençlik döneminde Farsça şiir yazmaya ağırlık verdi. Daha sonra Urduca gazeller yazmaya başladı.
1810'da Fîrûzpûr Valisi Çerkan'ın küçük kardeşi Nevvâb İlâhî Bahş'ın kızı İmrao Begüm ile evlendi. Bu hanımdan yedi çocuğu olduysa da hiçbiri yaşamadı. Gālib evlendikten bir süre sonra Delhi'ye yerleşti. Kalküta'da bulunduğu 1828-1831 yılları dışında Delhi'den ayrılmadı. Amcasının ölümü üzerine Lord Lake'nin emriyle kardeşi Yûsuf'la birlikte kendisine verilen, ancak bir türlü eline geçmeyen parayı alabilmek için açtığı dava uzun yıllar sürmesine rağmen sonuçlanmadı. Bu arada bir müfettiş tarafından kumar oynadığına dair verilen rapor üzerine tutuklandı. Bir müddet sonra dostları sayesinde serbest bırakıldı. Rakibi saray şairi Zevk Muhammed'in ölümü (1854) üzerine Vâcid Ali Şah'ın şiir musâhipliğine tayin edildi ve onun oğullarının hocası oldu. 9 Mayıs 1857'de gittikçe artan İngiliz baskısına karşı Delhi'nin kuzeyinde Hindu ve müslümanların birlikte başlattıkları isyan hareketi İngiliz sömürge ordusu tarafından kanlı bir şekilde bastırıldı. Birçok öğretmen ve aydın gözaltına alınarak sorgulandı. Sistemli bir propaganda ile, Hindistan'da bulunmalarının amacını modern hayatın dışında kalmış olan ülkeyi eğitmek ve uygarlaştırmak olarak açıklayan İngilizler'le yerli halk arasında bu direniş hareketinden sonra doğan gerginlik ortamında İngiltere halkın geleneklerini değiştirme siyasetinden vazgeçmek zorunda kaldı. İngilizler'in kontrolü altında bulunan son Bâbürlü hükümdarı II. Bahadır Şah, isyancılarla ilişkisi olduğu gerekçesiyle Gālib'i gözaltına aldırarak uzun süren sorgulamalara tâbi tuttu. Serbest bırakıldıktan sonra Râmpûr Valisi Nevvâb Yûsuf Ali Han tarafından kendisine ömür boyu maaş bağlandı. 15 Şubat 1869'da Delhi'de öldü.
Yüzyıllarca Farsça ile devam etmiş olan Hint müslümanlarının şiirinin, Urdu dilinin gelişmesi sonucu XX. yüzyılda bir atılım yapabilmesinde Gālib son derece önemli bir rol oynamıştır. Urdu edebiyatının Farsça ve giderek yerleşmekte olan İngilizce karşısında bir geleceği olmadığı şeklindeki yaygın kanaati kabul etmeyen aydınlar arasında yer alan Gālib Urdu şiir ve nesrinin gelişmesi için azimle çalıştı. Yeni şiirin Gālib'in açtığı çığırda ilerleyeceğine inananlarla, onun tabiata aşırı bağlı anlayışının gelenekten kopma ve sapmadan başka bir şey olmadığını ileri sürenlerin tartışması uzun süre devam etti. Muhammed İkbal bir şiirinde Gālib'in tavrını, "şarabı daha acı kılmak için kadehi de eritip şaraba katmak" şeklinde ifade etmiştir. İkbâl, Câvidnâme adlı eserinin Müşteri (Jüpiter) feleği bölümünde Gālib'le şiir üzerine konuşur.
İlk olarak çağdaşlarından şair Hüseyin Eltaf Hâlî, Yâdigâr-ı Ġālib adlı eserinde şairin Hint-Pakistan edebiyatındaki yeri ve tesiri üzerinde durmuş, bu eseri Abdüllatîf'in Ghālib'i ve Muhammed İkrâm'ın Ghalib-Nama adlı kitabı takip etmiştir. Gālib'in şiirlerinde uhrevî olana özlem yerine dünyevî yoğunlaşma ağır basar. Gālib Mirza esas olarak dünyevî bir şairdir. Bununla birlikte Hz. Peygamber'i ve Hz. Ali'yi öven şiirler de yazmıştır. Gālib, tabiatı kendi dönemine kadar görülmemiş ölçüde müstakil bir unsur olarak işlemesiyle aykırı, insana yaklaşımıyla hümanist, evren ve hayat karşısında mistik, özgür yaratılışının şevkiyle birden fazla üç dilden oluşan bir şiirin kendisinde doğduğu orijinal bir şairdir. Eserleri ve etkisiyle modern çağa doğru bir başlangıçtır. Şiir dilinin günlük konuşma dilinden farklı olduğu düşüncesini modern Urdu şiirine yerleştirerek daha başlangıçta sağlam bir temel atmıştır. Hint kıtası İslâm şiirinde Ekber-i Allahâbâdî şiir değerleriyle hayatın mizah olarak uyumu, Gālib insancıl unsurun tamamlanması, İkbâl ise İslâm metafiziğinin toparlayıcı ve belirleyici derecede yer alması olarak kabul edilebilir.
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi