290 (903) yılında Hemedan'da doğduğu sanılmaktadır. Çocukluk dönemini Hemedan'da geçirdi. 314'te (926) tahsil amacıyla Bağdat'a gitti. İbn Mücâhid'den Kur'an ilimleri ve kıraat; İbn Düreyd, Niftaveyh, Ebû Bekir İbnü'l-Enbârî ve Ebû Saîd es-Sîrâfî'den nahiv ve edebiyat; Gulâmu Sa'leb olarak tanınan Ebû Ömer ez-Zâhid'den lugat; Muhammed b. Muhalled el-Attâr ve diğer âlimlerden hadis okudu.
İbn Hâleveyh, Bağdat'taki tahsilini tamamladıktan sonra Yemen'e giderek bir süre Zemâr kasabasında ikamet etti. Bu sırada Yemenli şair Hemedânî'nin (İbnü'l-Hâik) şiirlerini ve "ed-Dâmiga" adlı kasidesini bir divanda toplayarak şerhetti (DİA, XVII, 182). Dımaşk, Meyyâfârikīn ve Humus'ta verdiği derslerle şöhreti yayılınca Hamdânîler'in merkezi olan Halep'e gitti ve emîr Seyfüddevle tarafından saray hocalığına tayin edildi. Emîrin sevgisini ve takdirini kazanan İbn Hâleveyh hânedanın diğer üyeleri tarafından da saygı gördü ve Seyfüddevle'nin vefatından sonra da saraydaki saygınlığını korudu. Başta Seyfüddevle ve çocukları olmak üzere hânedana mensup birçok kişinin hocası oldu. Seyfüddevle'nin huzurunda şair Mütenebbî ile dil ve edebiyat üzerine münâzara ve mübâhaselerde bulundu. Mütenebbî'yi destekleyen ders arkadaşı Ebü't-Tayyib el-Lugavî ile rekabet halinde olan İbn Hâleveyh (a.g.e., X, 345) ayrıca dil âlimi Ebû Ali el-Fârisî ile de aralarında birçok münâzara ve yazışmalar olmuştu. İbn Hâleveyh Halep'te vefat etti.
Lugat, nahiv ve kıraat sahalarında derinleşen İbn Hâleveyh, bu alanlarda telif ettiği eserlerin hâtimelerine imzasını atarken isim zincirinde yer alan "Hüseyin" ve "İbn" kelimelerinin "nun"larını uzatarak yazdığından "Zünnûneyn" lakabıyla da anılmıştır (İbn Hacer, II, 267). Dilini düzeltmek için nahiv okumak istediğini söyleyen bir kimseye elli yıldır nahiv okuduğu halde dilini düzeltecek kadar Arapça öğrenemediğini söylemesi, bazı müelliflerin iddia ettiği gibi (meselâ bk. Delcî, s. 133) nahiv bilgisinin zayıf olduğunu değil bu ilmin ne kadar geniş ve kapsamlı olduğunu gösterir. Kûfe dil mektebine temayülü ağır basmakla birlikte Basra mektebinin de görüşlerine yer veren İbn Hâleveyh bu alanda birçok eser kaleme almıştır. Kaynaklar onun ders okutmasının yanında bir müddet de Medine'de Mescid-i Nebevî'de hadis yazdırdığını kaydetmektedir. Önde gelen talebeleri arasında kıraat âlimi Ebü't-Tayyib İbn Galbûn, ünlü edip Ebû Bekir el-Hârizmî, kadı ve edip Muâfâ en-Nehrevânî, şair Ebû Firâb el-Hamdânî, nahiv âlimi Saîd b. Sâid el-Fârikī, edip Muhammed b. Abdullah es-Selâmî, kıraat âlimleri Hasan b. Süleyman ile Ebû Ali Hüseyin b. Ali er-Rehâvî gibi simalar bulunmaktadır.
Bazı kaynaklar, İbn Hâleveyh'in Ehl-i beyt'i ve on iki imamın hayatını konu alan Kitâbü'l-Âl adlı eserini delil göstererek onun Şiî-İsmâilî olduğunu, ancak Sünnî olan Seyfüddevle'den bunu gizlediğini ileri sürerken (meselâ bk. İbn Hacer, II, 267; Hasan es-Sadr, s. 86) bazıları da Sünnî ve Şâfiî olduğunu kaydetmektedir (meselâ bk. Sübkî, III, 269; Süyûtî, Buġyetü'l-vuʿât, I, 529).
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi