285'te (898) İsfahan'da doğdu. Mukrî olan babasından dolayı İbnü'l-Mukrî lakabıyla tanındı. Ayrıca Zâzânî ve Âsımî nisbeleriyle anılır. 302'de (914-15) hadis öğrenimine başladı. Tahsil amacıyla İslâm dünyasında elliden fazla ilim merkezini gezdiği için "Rahhâl" diye de anılır. Devrinin İsfahan, Bağdat, Musul, Mekke, Kudüs, Dımaşk, Kahire ve Kûfe gibi ilim merkezlerinde Muhammed b. Nasîr el-Medînî, Ebü'l-Kāsım el-Begavî, Ebû Bekir el-Bâgandî, Ebû Ya'lâ el-Mevsılî, Muhammed b. Hasan b. Kuteybe, İshak b. Ahmed el-Huzâî, Mufaddal b. Muhammed el-Cenedî, İbnü'l-Münzir en-Nîsâbûrî, Abdullah b. Muhammed el-Firyâbî ve Ebû Ca'fer et-Tahâvî gibi âlimlerden hadis tahsil etti. Kendisinden de yaşça daha büyük olan hadis hâfızları Ebû İshak İbn Hamza ve Ebü'ş-Şeyh ile İbn Merdûye, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed ez-Zekvânî, Ebû Saîd Muhammed b. Ali en-Nakkāş, Muhammed b. Abdülvâhid b. Ubeydullah b. Şehriyâr ve Muhammed b. Ömer el-Bakkāl faydalandı. Ebû Nuaym el-İsfahânî, Abdülkerîm b. Muhammed es-Sem'ânî ve İbn Nukta gibi muhaddisler tarafından "sika, me'mûn" olarak nitelendirilen İbnü'l-Mukrî, Kur'an öğretimine önem veren bir aileden gelmekte olup Tahâvî, Ebû Ya'lâ ve Mufaddal b. Muhammed el-Cenedî'nin eserlerinin günümüze ulaşmasında rolü olmuştur. Mufaddal b. Fedâle'nin bir eserinin orijinal nüshasını bulmak için yetmiş merhalelik yol katettiği, çeşitli âlimlerden faydalanmak üzere Kudüs'e on defa, hacca dört defa gittiği ve Mekke'de yirmi beş ay kaldığı belirtilmektedir. Fıkıh usulünde Ahmed b. Hanbel'in ve Ebû Zür'a er-Râzî'nin usulünü benimseyen İbnü'l-Mukrî tasavvufa meyletmiş, Sâhib b. Abbâd'ın kütüphanesinde bir müddet hâfız-ı kütüb olarak çalışmıştır. İbnü'l-Mukrî Şevval 381'de (Aralık 991) İsfahan'da vefat etti.
Eserleri. 1. Muʿcemü'ş-şüyûḫ. Kaynaklarda el-Muʿcemü'l-kebîr adıyla zikredilen eser muhtemelen bu kitaptır. İbnü'l-Mukrî'nin hocalarından 700'ü aşkın kimsenin alfabetik olarak sıralandığı, Sem'ânî, İbn Nukta ve Ebû Nuaym gibi âlimlerin istifade ettiği eserin bir nüshası Dârü'l-kütübi'l-Mısriyye'de kayıtlıdır (nr. 27). 2. Cüzʾ fîhi eḥâdîs̱ü Nâfiʿ b. Ebî Nuʿaym (Müsnedü Nâfiʿ b. Ebî Nuʿaym el-Ḳārî). Yirmi sekiz rivayetin yer aldığı risâle Ebü'l-Fazl el-Huveynî el-Eserî tarafından yayımlanmıştır (Tanta 1411/1991). 3. er-Ruḫṣa fî taḳbîli'l-yed (Taḳbîlü'l-yed) (nşr. Ebû Abdullah Mahmûd b. Muhammed el-Haddâd, Riyad 1408/1988). 4. el-Erbaʿûn (Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 81, vr. 136-154). 5. Müsnedü Ebî Ḥanîfe (Tehẕîbü Müsnedi'l-imâm Ebî Ḥanîfe) (Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 507/15). 6. Ferâʾid (Fevâʾid). Eserin birinci cüzü ile (Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 78, vr. 98-117) on üçüncü cüzü (aynı kütüphane, Mecmua, nr. 105, vr. 174-193) günümüze ulaşmıştır. 7. el-Münteḫab min ġarâʾibi eḥâdîs̱i Mâlik b. Enes (Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 87, vr. 130-136). 8. el-Cüzʾ fîhi min ḥadîs̱ih. Müellifin hadislerinden seçmeler olup bir nüshası Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'de bulunmaktadır (Mecmua, nr. 87, vr. 16-21). Kaynaklarda İbnü'l-Mukrî'nin eş-Şemâʾil adlı bir eserinin bulunduğu da kaydedilmektedir.
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi