İltizam sistemi, tarihte benzerleri olsa da bu kapsamlı ve detaylı eşdeğer bir uygulaması olmayan bir vergi sistemiydi. Bu uygulama hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyenler, iltizam sistemi nedir, nerelerde uygulanır gibi soruların yanıtını araştırıyor. Peki, Osmanlı'ya ait iltizam sistemi nedir, ne zaman kaldırıldı ve sonuçları nelerdir? Aşağıda, iltizam sistemi hakkında tüm merak edilenler yer almaktadır.
İLTİZAM SİSTEMİ NEDİR?
İltizam sistemi, Osmanlı İmparatorluğu'nda devletin, vatandaşlardan aldığı vergilerin bir bölümünün belli bir bedel karşılığında Osmanlı Devleti tarafından vatandaşların şahsına devredilerek peşin şekilde o şahıstan ücret almasıdır.
Bir diğer tanımlamayla, devlet belirli bir bölgenin toprağının vergi toplama işini ihaleye çıkartıyor.
Bu uygulamada amaç, en fazla vergi toplarım diyen şahıslara ihaleyi devretmekti. Vergi toplama konusunda ihaleyi kazanan kişi genellikle 3 yıllık ödemesini peşin olarak devlete yapardı. İhaleyi kazanan mültezim vergi toplamak için tuttuğu adamları ile beraber sorumlu olduğu bölgeye giderdi.
İLTİZAM SİSTEMİ NE ZAMAN, KİMLERE UYGULANMIŞTIR?
İltizam sistemi Osmanlı İmparatorluğu zamanında duraklama ve gerileme döneminde sıkça kullanılan bir vergi toplama sistemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Osmanlı Devleti Yükselme döneminde ise iltizam sistemi merkezden uzak şehirlerde ve bölgelerde, sıkı denetlemeler ile uygulanıyordu.
İltizam sistemini, birebir aynı olmasa da, Ortaçağ Avrupası'ndaki malikane sistemine de benzetebiliriz.
İltizam vergisi alan kişilere mültezim denilmektedir. Vergi toplayan bu mültezimler günümüzde müteahitlere karşılık gelebilir. Bu mültezimler açık attırma sistemi ile o bölgenin vergi toplama hakkını tıpkı bir ihale gibi satın alırdı.
Mültezim, iltizam sistemi ihalesini kazandığında devlete ilk ödemesini peşinen yapardı. Daha sonra bölgesine gider yıl içinde sorumlu olduğu halktan vergileri toplardı.
İltizam sisteminin benzeri, Ortçağ Avrupasında Fransa ve Almanya'da uygulanmıştır.
16 yüzyılda ticaret yolların değişmesi, uzun süren savaşlar sonucu Osmanlı Devleti ekonomik olarak zayıflamıştı. Nakit ihtiyacınız karşılamak amacıyla tımar sisteminden çıkarılan topraklar iltizam sistemine aktarılıyordu.
İltizam Sistemi
Osmanlı döneminde mültezimler devlete verdikleri parayı çıkarmak ve ayrıca kazançta sağlayabilmek için köylüleri baskı altında tuttular. Devletin gücü zayıfladıkça, köylülere yapılan baskı daha da artmıştır. İltizam sistemi zamanla iyice bozulunca, Osmanlı Devleti'nde modern vergi toplama yöntemlerine doğru geçiş yaşandı.
Mültezimlere, dirlik sahibine tanınan hakların birçoğu verilmiştir.
İltizamlar genellikle 3 yıllık dönemler halinde şahıslara verilirdi.
Devlet bu sistem ile acil para ihtiyacını doğrudan ve peşin olarak karşılamış olurdu.
İltizam sistemi iyi denetlenmediği sürece istismara açık bir uygulama olarak yorumlanmaktadır.
Baskı altında kalan köylerin bulunduğu arazisini bırakıp iltizam bölgesinden gitmesine neden olmuştur.
İltizamların genellikle o bölgedeki zengin ve güçlü kişiler olan Ayan'lara verilmesiyle, ayanlar güçlerine güç katmıştır.
Osmanlı Devleti'nde güçlenen ayanlar son zamanlarında devlete baş kaldırmışlardır.
İltizam sisteminde ihaleyi kazanan mültezim zarar etmesi halinde, iltizam kaynaklı zararların tümü Osmanlı Devleti tarafından giderilirdi.
İltizam almak isteyen kişiler kadıya veya mahallin mali yetkilisine başvuru yaparlardı.
Kişi ödeyeceği para tutarının, ne kadarını peşin ödeyeceğini, ne kadarını kefillerine ait bir liste ile ve ayrıca kabulünü istediği şartlarla birlikte başvuruda kadıya teslim ederdi.
Mültezim tek bir kişi olabileceği gibi bir ortaklıkta olabilir ve adamlarına da vergi toplamada görev verebilirdi.
İltizam sistemi ne zaman kaldırıldı?
İltizam sistemi Osmanlı Devleti'nde uzun süre devam etti. Bu sistemin yürürlükte kaldığı sürenin ardından ne zaman kaldırıldığını merak edenler, sorularına yanıt arıyor. İltizam Sistemi, İkinci Mahmut döneminde kaldırıldı.
