Türkiye'nin en iyi haber sitesi
CENAY BABAOĞLU

Kripto para düzenlemesi çalışmaları ve blokzincir teknolojisi

24 Aralık'ta Sayın Cumhurbaşkanı'nın açıklamasıyla kripto para piyasalarına yönelik düzenlemeler yeniden Türkiye'nin gündemine gelmiş durumda.[i] Daha önce Mayıs ve Haziran aylarında piyasalara yönelik düzenleme açıklamalarıyla oluşan beklentiler 2022 yılının başında gerçekleşecek gibi duruyor.

Türkiye'de oldukça popüler olan kripto paralar bir kesim tarafından yeni nesil yatırım araçları olarak tanımlanırken diğer yandan kumarvari bir girişim olarak anılıyor. Aslında dünya açısından da benzer ayrışmalar mevcut. Bir yandan bazı ülkeler kripto paraları bir ödeme aracı olarak tanırken diğer yanda bu araçların kullanımını toptan yasaklayan ülkeler mevcut. Bu ikili gerilim arasındaki tartışmalar daha çok teknolojinin olumsuz kullanımına ve devlet denetiminin yoksunluğa yönelik. Öte yandan kripto paraların arkasındaki teknoloji olarak blokzincir çok tanınmayan ve hatta bilimsel alan dışında oldukça kısıtlı bir ilgi gören kıymetli bir gelişim.

Son yıllarda ortaya çıkan pek çok teknolojik yenilik gibi blokzincir de kamusal hizmetleri, kamu görevlilerinin rollerini ve vatandaşların beklentilerini değiştirebilecek bir hüviyette. Aslında bizde bilinen hikayesi genellikle kripto paralar üzerine olsa da önemli dijital dönüşüm araçlarından birisi. Peki nedir bu kripto para nedir bu blokzincir?

Aslında blokzincir teknolojisine yönelik ilk çalışmalar 1990'lı yıllarda, kriptolama faaliyetleri kapsamında yapılmış. En önemli kırılma ise 2008 yılında Satoshi Nakamoto olarak bilinen bir grup ya da kişi tarafından yayınlanan bir makale. Kimliği gizli bu kişi ya da grup makaleden sonra Bitcoin isimli bir dijital para tasarlayarak dünyaya yayılımını sağlamış durumda. Küresel ölçekte talep gören bu yeni girişim kısa sürede dünyanın farklı bölgelerinde değişimleri getirmiş bir yenilik.[ii]

Aslında meseleye kripto paralardan önce teknolojik olarak bakmakta fayda var. Blokzincirler, verilerin güvenliğini sağlamak için oluşturulmuş bir yapı ve milyonlarca kullanıcı tarafından bilginin aynı anda paylaşılmasına olanak sağlayan bir yöntem. Merkezi güvenin ya da bilginin dağıtılmasına olanak sağlayan bu teknoloji eliyle tapu kayıtlarından sosyal güvenlik sistemine, vergi düzenlemelerinden nüfus bilgilerine pek çok arşiv kaydını korumak ve kişisel alanlara bölebilmek mümkün. Dolayısıyla daha güvenli ve veri mahremiyetinin korunduğu bir teknolojiden söz edilebilir.

Blokzincirleri bir tür dijital defter olarak tanımlamak da mümkün. Bir tür günlüğünüz var ve bu günlükte herkes kendine ait sayfada bir şeyler yazabiliyor. Genel olarak günlüğe baktığınızda ise pek çok hayat hikayesini görebiliyorsunuz. Bu defterler bir kurum, bir firma, bir vatandaşla ya da toplulukla ilgili veri bloklarını içeriyor ve bu blokların oluşturduğu zincirler toplu olarak verileri gizleyebiliyor. Tekil aktörler tüm zincire müdahale edemediği için protokolleri tek elden değiştirmek ya da diğer verilere erişmek de daha zor.[iii]

Dolayısıyla blokzincir makineler eliyle iletişim ve işlem yapma imkânı sağlamakta, iki ya da daha fazla tarafın onayıyla transferler ya da onaylar gerçekleşebilmekte. Özellikle bu onayların üst bir otoriteye ihtiyaç duymaması hem süreçleri hızlandırmakta hem de yetki devrini mümkün kılmakta. Örneğin ikili sözleşmeler, işlemler ya da transferler blokzincir aracılığıyla daha güvenli ve hızlı biçimde gerçekleştirilebilir.

Tabii bu açı işin kullanımına dair bir referans tablosu. Diğer taraftan Türkiye de dâhil olmak üzere blokzincirin en çok tanındığı alan kripto paralar ve bu paralara dair transferler. Dolayısıyla blokzincirin halihazırdaki en büyük kullanım potansiyeli de kripto paralar. Bitcoin öncülüğünde gelişen bu yeni piyasa 2017'de 800 milyon dolarlık, 2021 yılında ise yaklaşık iki buçuk trilyon dolarlık bir hacme erişerek pek çok kesimin içine girdiği/düştüğü bir yapı haline bürünmüş durumda.[iv]

Sosyal medya kullanımında dünyanın önde gelen ülkelerinden birisi olan Türkiye, kripto para kullanımında da dünyada dördüncü, Avrupa'da ise ilk sırada yer alıyor. Genç nüfus ve yüksek teknolojik adaptasyon bunda bir etken. Tabi hızlı zenginleşme, kolay para kazanma gibi çekici faktörler kadar, diğer yatırım alanlarındaki itici etmenler de bu alana yönelik akışı hızlandırmakta. Bu piyasadaki en önemli sorun devletin ya da devletlerin müdahil ol(a)maması nedeniyle kara para trafiğinin ve yasadışı işlemlerin gerçekleştirilme riski. Aslında bu riskten ziyade tespit edilmiş bir sorun alanı. Blokzincirlerin üçüncü tarafların onayına ihtiyaç duymaması nedeniyle bu işlemler kontrolden ve izlemeden uzak biçimde yürütülebilmekte, bu nedenle de istenildiği taktirde kirli işlerin de aracısı olabilmekte.

Dolayısıyla bu alanlara devletlerin bazı düzenlemeler getirmek istemeleri oldukça anlaşılabilir. Kripto para borsalarına yönelik düzenlemeler, kazanılan gelirin vergilendirilmesi, aktarımların kaynağı ve hedefine yönelik kimlik tespitleri gibi düzenlemeler bu alandaki küresel ölçekteki temel dinamiklerden. Bu kriterlere bağlı olarak kripto paralar hakkında düzenleme yapma fikri küresel ölçekte de oldukça popüler. ABD'de ve Çin'de yakın zamanda konuya ilişkin yeni düzenlemelerin geleceğine dair söylentiler hız kazanmış durumda. Türkiye açısından da bu alana yönelik yasal düzenlemeler yapılacağına dair söylemler 2021 yılının Mayıs ayından itibaren sıklıkla gündeme gelmiş durumda. Son on gündeki açıklamalar da hızla bir düzenlemenin tamamlanacağını gösteriyor.

Aslında Türkiye'de 2021 yılı içerisinde bu konuda bazı düzenlemeler yapılmış durumda. Öncelikle Merkez Bankası 16 Nisan'da yayınlandığı "Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik" ile kripto paraların herhangi bir ödeme işleminde kullanılması yasaklandı. Ayrıca 1 Mayıs'ta yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararıyla belirli tutarın üstündeki kripto para işlemlerine dair kimlik bilgileri tespitinin yapılması zorunlu kılındı ve bu düzenleme "Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Yönetmeliği"ne işlenmiş durumda.[v]

Kripto paralar başta olmak üzere, blokzincirlerle ilgili devletlerin izleyici değil, düzenleyici olarak yer alması devletlerin hakimiyeti açısından önemli bir başlık. Hiçbir sistemin boşluk kabul etmediği dünyamızda devletlerin müdahale alanı dışında kalan bölgenin genişlemesi devletlerin meşruiyet alanlarına yönelik tecavüzleri arttırabilir. Öte yandan bu alanlara yönelik yalnızca kısıtlayıcı tedbirler değil, bu alanın kontrollü gelişimine yönelik tedbirlerin alınması temel öncelik olmalı.

Bunları yapabilmek için alanın işleyişini ve mantığını içeren ve salt teknik bilgiye değil, alanın gelişim potansiyeline yönelik tedbirler öncelenmelidir. Böylece uygun hizmet alanlarında blokzincir eliyle hizmet sunum kaliteleri geliştirilebilecektir. Blokzincir yapılarının karar modelleri iş birliklerine ve yönetişimci mekanizmalara uygundur. Dolayısıyla zengin karar alma süreçleri ve birlikte yönetim uygulamaları geliştirilebilecek bir alan olarak blokzincir üzerinde dikkatle durulması gereken bir teknolojidir.

Türkiye'de 2019-2023 yıllarını kapsayan Onbirinci Kalkınma Planı'nda Merkez Bankası tarafından blokzincir tabanlı bir dijital para uygulamasının hayata geçirileceği vurgusu bu açıdan önemlidir. Ayrıca lojistik ve gümrük gibi alanlarda blokzincir teknolojilerinin kullanılması için hukuki ve fiziki altyapılara yönelik çalışmaların tamamlanacağı da ifade edilmiştir. Aynı şekilde kamu hizmetlerinde bu teknolojiden daha fazla faydalanılması için yeni çabaların olacağı vurgulanmıştır. 2020 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı'nda da Hazine ve Maliye Bakanlığı, Merkez Bankası ve BDDK iş birliğinde Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Birliği kurulacağı beyan edilmiş ve 2020 yılı içerisinde birlik faaliyete geçirilmiştir. Ayrıca TÜBİTAK BİLGEM bünyesinde bu konuda çalışmalar yürüterek blokzincir teknolojisi temelli araştırmalar yapan ve uygulamalar geliştiren Blokzincir Araştırma Laboratuvarı kurulmuştur. Özel sektör tarafında ise bir yandan Bankalararası Kart Merkezi blokzincir temelli bir ödeme sistemi çalışmalarını yürütürken, diğer yandan özel bankalardan bazıları da dış ticaret işlemlerinde blokzincir temelli bir sistemi uygulamaya geçirmiştir.[vi]

Sonuç olarak bakıldığında blokzincir teknolojisinin; işlem maliyetlerini düşürmesi, işlemleri hızlandırması, veri güvenliği, veri gizliliği gibi katkılarının yanında yenilikçi uygulamalara destek veren bir yan ürün olarak kullanılabilmesi dikkat çekicidir. Veri güvenliğinin sağlanması, kimlik doğrulama sistemlerine altyapı sağlaması, evrak/bilgi kayıt ve saklama konusunda yeni imkânlar tanıması; lojistik ve ürün takip sistemlerinde, tarım, finans, sağlık, sosyal güvenlik, güvenlik gibi alt politika başlıklarında kullanılması bu teknolojinin önemini ortaya koymaktadır.

Öte yandan blokzincir de diğer teknolojiler gibi sihirli bir değnek değildir. Önemli olan uygun projelerde ve gerekli başlıklarda kullanılmasıdır. Kripto paraların dayanağı olan bu teknolojilerin en yaygın kullanımı alanı devletler açısından henüz yarı kapalı bir alan olan uluslararası para transferleridir. Bu konuda ön alıcı düzenlemelerin yapılması, Merkez Bankası'nın yürüttüğü dijital para gibi uygulamaların hızlandırılması öncelikli çalışmalardandır. Dolayısıyla bu alandaki düzenlemelerde kripto paraların kullanımındaki riskler kadar teknolojinin kullanımındaki olası faydalar da göz önünde bulundurulmalıdır.

Yapılacak düzenlemede yalnızca ulusal değil, uluslararası boyut dikkate alınmalıdır. Uluslararası iyi düzenleme örnekleri incelenerek gerekirse diğer aktörlerle müzakere içerisinde bir düzenleme geliştirme süreci tercih edilmesi faydalı olabilir. Bu konuda 29 Aralık'ta AK Parti Grup Başkanvekili Mustafa Elitaş başkanlığında gerçekleştirilen ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı, BDDK, MASAK, Gelir İdaresi, Merkez Bankası temsilcilerinin katıldığı aynı zamanda kripto para piyasasında faaliyet gösteren sivil aktörlerin de davet edildiği toplantı önemli bir adım.[vii] Sayın Elitaş'ın açıklamasına göre sivil toplum kuruluşlarıyla da toplantılar yapılacağı yönünde.

Bu çabaların teknolojinin ruhuna uygun bir düzenleme yapılması adına önemli olduğu muhakkak. Kripto para piyasalarının götürüleri kadar getirilerinin de yeni düzenlemede dikkat alınması, olası kazanımlar açısından ayrıca faydalı olacaktır. Tabi bu düzenlemelerin büyük teknoloji firmalarının çıkarlarına göre yönlendirilmesini önlemek kadar kullanıcıların çıkarlarına zarar vermeyecek çizgilere dikkat etmek de önceliklerden. Dijital alana yönelik yasal çerçevelerde zaruri ihtiyaçlardan birisi de değişime uyum sağlayabilecek esneklikte düzenlemeler. Aksi taktirde hızla gelişen teknolojilerin ve dönüşümlerin gerisinde kalan düzenlemeler kısa süreli faydalara ve olası uzun vadeli sorunlara yol açabilmekte. Bu nedenle katılımcı ve istişareye dayalı bir kanun teklifi hem ülkenin hem kullanıcıların faydasına olacaktır. Emareler ve ümidimiz de bu yönde…


[i] Investing.com (24/12/2021). https://tr.investing.com/news/cryptocurrency-news/cumhurbaskan-erdogan-kripto-para-yasas-hazr-geciktirmeden-meclise-tasyacagz-2243324

[ii] Arvind Narayanan, Joseph Bonneau, Edward Felten, Andrew Miller ve Steven Goldfeder, Bitcoin and cryptocurrency technologies: A comprehensive introduction. (Princeton: Princeton University, 2016);

The Economist, "The great chain of being sure about things", The Economist, (Ekim 31, 2015), Aralık 1, 2021, https://www.economist.com/briefing/2015/10/31/the-great-chain-of-being-sure-about-things

[iii] Steve Cheng, Matthias Daub, Axel Domeyer ve Martin Lundqvist, "Using blockchain to improve data management in the public sector", McKinsey, (Şubat 27, 2017), Aralık 20, 2021, https://www.mckinsey.com/business-functions/mckinsey-digital/our-insights/using-blockchain-to-improve-data-management-in-the-public-sector, s. 3

[iv] Lin William Cong ve Zhiguo, He, "Blockchain, smart contracts, and information" (Temmuz 5, 2018), Aralık 26, 2021, https://voxeu.org/article/blockchain-smart-contracts-and-information

CoinMarketCap, "Today's Cryptocurrency Prices by Market Cap", (Aralık 26, 2021), Aralık 26, 2021, https://coinmarketcap.com.

[v] T.C. Resmi Gazete (Nisan 16, 2021), "Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik", Aralık 26, 2021, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/04/20210416-4.htm ;

T.C. Resmi Gazete (Mayıs 1, 2021), "Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (Karar Sayısı: 3941)", Aralık 26, 2021, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/05/20210501-5.pdf

[vi] T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Onbirinci Kalkınma Planı (2019-2023), (Ankara: Kalkınma Bakanlığı, 2018), Nisan 23, 2021, http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf,

Mahmut Ekinci, "Merkez Bankası'ndan flaş hamle! Test çalışmaları başlıyor", CNN Türk, (Kasım 4, 2019), Nisan 23, 2021, https://www.cnnturk.com/ekonomi/merkez-bankasindan-flas-hamle-test-calismalari-basliyor.

Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliği, "Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliği Kuruldu!" (Ağustos 21, 2020), Nisan 23, 2021, https://oded.com.tr/2020/08/21/turkiye-odeme-ve-elektronik-para-kuruluslari-birligi-kuruldu/#.

Göksel Yıldırım, Türkiye Blokzincir Teknolojisine Hazırlanıyor, (Eylül 12, 2019), Şubat 01, 2021, https://www.aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/turkiye-blokzincir-teknolojisine-hazirlaniyor/1579670,

[vii] Sabah Gazetesi (29/12/2021). https://www.sabah.com.tr/gundem/2021/12/29/kripto-para-icin-onemli-toplanti-tbmmde-yapildi

Yasal Uyarı: Yayınlanan köşe yazısı/haberin tüm hakları Turkuvaz Medya Grubu’na aittir. Kaynak gösterilse veya habere aktif link verilse dahi köşe yazısı/haberin tamamı ya da bir bölümü kesinlikle kullanılamaz.
Ayrıntılar için lütfen tıklayın.
SON DAKİKA