Hikayenin baş kahramanı: Elma

Nazlı Pişkin sofra.com.tr için yazdı...

Sonbaharın en lezzetli meyvesidir elma ve tat hafızamızın en eski kayıtlarında saklıdır. Öyle ya taa bebekliğimizden beri aşinayız ona; annemizin püre yapıp ufacık kaşıklarla tattırdığı meyve değil midir o? Her haliyle, her şeyiyle güzeldir elma. Tek başına da yeter; ama tazesiyle yapılan dolmasından, yahnisine yemekler, çeşit çeşit tatlılar, kekler mi dersiniz, kurusuyla yapılan hoşaflar mı dersiniz hangi hale girse lezzete lezzet katar.

Kazakistan'dan dünyaya

Malum bitkiler âlemi de tıpkı insanlar gibi aile aile ayrılır; bazıları daha kalabalıktır. Elma ise çok kalabalık ve birbirinden leziz meyvelerin ve çiçeklerin ailesi o meşhur gülgillere mensup. Elmanın yaban atasının Kazakistan dağlarında yetişen bir yabani elma olduğu görüşü hakim. Anadolu'daysa Hititler zamanında yaban elma ağacı biliniyordu. Avrupa'da da yabani elma türleri mevcuttu. Çinliler'in M.Ö. ikinci bin yıl civarında aşılamayı keşfetmesinin ardından yabani elma türlerinin birbirine aşılanmasıyla yeni ve evcil elma türleri geliştirildi. Eski Yunan ve Romalılar mevcut en kaliteli çeşitleri seçip tekrar tekrar aşılayarak elma türlerini çeşitlendirdiler. Günümüzde ABD'de çok yetiştirilmesine rağmen elma, Amerika kıtasının yerli türü değil; oraya ilk yerleşen Avrupalılar'ın beraberlerinde götürüp tarımını yapmaya başladıkları bir meyve. Farklı coğrafyalarda çeşitlenmiş de çeşitlenmiş bizim Kazak meyvesi.

Mitolojilerin, masalların, hikâyelerin baştacı

Bitkiler, meyveler ile ne çok söylence, ne çok masal, hikâye var. Hele elma ile ilgili olanlar tek başına kitap olur! Hangisini anlatsak diğerinin hatırı kalır. En iyisi en eskisiden başlayıp birkaç örnekle devam etmek. Elma ile ilgili söylenceler, Mezopotamya ve Hitit mitolojisindeki yılan Hedammu söylencesiyle açılıyor. Aşk tanrısı İştar'ın da işin içinde olduğu bir duadaysa, bir kadına bir erkeği arzulatmayı sağlamakta elmanın işe yaradığı anlatılır. Çok tanrılı bir din olan Hitit inancındaki bu duaya göre İştar, elma ve nara bayılırmış. Bir kadına kendisini aşık etmek isteyen bir erkek, İştar'a dua edip elmayı da arzuladığı kadına yedirip duasının kabulünü beklermiş. İşte böyleymiş! Hitit mitolojisinden çıkışla Yunan mitolojisinde de elma hep aşkla, cinsellikle, evlilikle ilişkilendirilmiş, çok söylenceye konu olmuş. Bunlardan belki en yaygın olanında, en güzel olan tanrıça kimse o seçilerek kendisine Hesparides'in bahçesinden alınmış altın bir elma verilecektir. Hera, Athena ve Aphoridite'in içlerinden hangisinin en güzel olduğu konusunda hakemlik yapmak, Kazdağı dediğimiz İda Dağı eteklerinde yaşayan Paris'e düşer. Paris, kendisine önerilen rüşvetlerden Aphrodit'in önerdiği en güzel kadının aşkını kazanabilme rüşvetini seçer ve altın elmayı yarışmanın galibi olarak Aphrodite'e verir, böylece elma Aphrodite'in meyvesi kabul edilir. Paris, rüşveti kabul ettiği için Sparta Kralı'nın karısı Helena'nın aşkını kazanır; ama sonunda Truva Savaşı çıkar o da ayrı konu tabii. Ey elma nelere kadirmişsin!

Hıristiyan inancında elma, Adem ile Havva'nın cennetten kovulmasına neden olan meyve olarak bilinir. Elma-yılan-Hz. Havva üçlüsüne dair bu anlatıyı hepimiz biliriz. Esasen Tevrat'ta cennetten kovuluşla ilgili kısımda elmadan ya da elma ağacından bahsedilmez, söz konusu meyve "yasak ağacın meyvesi" olarak belirtilir, iyiliği ve kötülüğü bilme ağacı olarak vurgulanır. Pekiyi, bu ağaç kavramı Hıristiyanlık'ta nasıl ve ne zaman elma ağacına ve onun meyvesine dönüştürülmüştür? Bu dönüşümün, büyük olasılıkla M.S. 4. yüzyılda, Hıristiyan din adamlarının eski Yunan mitolojisinde elmanın doğrudan cinsellikle ilişkilendirilen meyve olduğu söylencelerini cennetten kovulma anlatısına bağlamaları sonucu gerçekleştiği görüşü yaygın.

Elma konusu derin, bereketli ve leziz. Anlatmakla bitmez. Ez cümle, menkıbesi, masalı, hikâyesi bol bu kadim coğrafyada ağız tadıyla elmalar yiyebileceğimiz, kilerimizin dolu, sofralarımızın şen olduğu bereketli bir sonbahar ve kış olsun efendim. Gökten üç elma düştü birisi bu masalı anlatan bana, birisi okuyan sana diğeri de tüm iyi insanların başına olsun sevgili okur.