Soçi'den sömürgeci kültürün ötesine

Başbakanla Soçi'ye giderken Enver Paşa'nın iki nutkunu hatırlıyorum. İlki 1920 tarihli Baku 'Şark Halkları Kurultayı'na sunduğu bildiri, diğeri de 1921 tarihli 'Üçüncü Enternasyonal'deki konuşma.
Her iki metnin de özü, sınır tanımaz batı sömürgeciliğine karşı doğu milletlerinin birlikte mücadelesidir. Özellikle Türk dünyası ile Rusya'nın 'ortak düşman'a karşı mutlaka samimi bir ittifak içinde bulunması, Enver Paşa'nın -belki fazlasıyla romantik- temennisiydi.
Anadolu hareketi ve Mustafa Kemal ile de iyi ilişkiler içinde bulunan Bolşevikler çeşitli sebeplerle Enver Paşa'yı ciddiye alsalar da Türk ve İslam dünyasına yönelik olarak Çarlığın sömürgeci ruhuna sadıktılar. Bu yüzden Türk-Rus ittifakı yolundaki hayalini çabucak yitiren Enver Paşa yeni Moskova ile de savaşmanın eşiğindedir. Paşa'nın Baku ve Rusya'daki izlenimlerinden vardığı yorumların bir kesitini -çok sınırlı bir sadeleştirme ile- hatırlamanın zamanıdır:
- Buraya gelmekten maksadım arkadaşlarımızla karar verdiğimiz üzere Türkiye ve bütün şark ve İslam aleminin can düşmanı olan Avrupa sömürgeciliğine, özellikle de İngilizlere, onların mahvına kadar devam edecek Sovyet ve komünist alemiyle işbirliği yapmaktır. İngilizler şarkta, şarkın kutsallarına saygı göstererek bazı memleketlere bağımsızlık vermekle onları kazanmaya çalışmakta, Rusya dahilindeki İslamları da bu surette kendisine çekmektedir. Sovyet hükümeti aynı şekilde ve daha da geniş olarak bu politikayı takip ederse, biz de ortak çalışmalarımızda muvaffak oluruz. Yoksa beraber çalışmakta fayda olmaz. Mesela Azerbaycan gibi evvelce İ'tilaf (devletleri) tarafından bağımsızlığı tanınmış bir memleketin bağımsızlığını yok edecek harekette bulunulursa, aynı şekilde Denikin'e karşı harbetmiş olan Dağistan ve Şimali Kafkasya ve saire ahalisine bağımsızlıkları verilmezse, tabii İngilizler aleyhine çalışmakta zorluklar çekilecek.
Ne ayıp değil mi?
- İngiltere hükümet-i fehimanesi için böyle de söylenir mi!
Dünün ve bugünün manda aydınlarına göre Enver Paşa tabii ki çılgının tekidir. Onlar için tek ülkü, gönüllü olarak uydulaşmaktır:
- Batı gelişmiştir, çağdaştır, galiptir ve haklıdır; öyleyse vahşi kapitalist sömürgecilik, seve seve hedefi olunacak bir ilerilik halidir.
Oysa Enver Paşa, aynı demlerde Anadolu direnişine önderlik eden Mustafa Kemal gibi bütün zerreleriyle 'ya bağımsızlıkya ölüm' diyen karakterin ölümsüz anıtlarındandır. (Bu iki yıldız asker, şahsi kariyerleri için kıyasıya rekabet ettikleri halde; tarihin kaydettiği en şanlı bağımsızlık destanlarından biri olan Trablusgarp direnişinde köklü yurt sevgisiyle ruh kardeşliğini örnekleştirirler.)