İran gazında ceza maddesi bilmeceye dönüştü

Durup dururken gaz sıkıntısı baş gösterdi. Otoprodüktörlere verilen gaz kesildi. Sanayici heyecanlandı. Konutlardaki gaz kısıtlaması konuşulmaya başlandı. Bununla birlikte elektrik enerjisi kısıtlaması gündeme geldi. Peki bütün bunlar neden yaşandı. Yeterince doğalgaz hazırlığımız yok mu? Bana göre var. Ancak enerji yönetiminde iyi planlama yapılmadığı için sıkıntı yaşadık.
Ne acıdır ki, bugünkü doğalgaz krizi ucuz atlatıldıysa, tartışma konusu olan Mavi Akım sayesinde olmuştur. Doğalgaz sağlayan Mavi Akım projesi ile günde 24 milyon metreküp gaz alımı öngörülmesine rağmen gaz krizi başlar başlamaz Başbakan Erdoğan, Putin'i arayarak Mavi Akım'dam gelen gaz miktarını günlük 32 milyon metreküpe çıkardı. Peki Mavi Akım projesi olmasaydı ne olacaktı? Cevabını ben vereyim. Perişanları oynayacaktık.

Sıkıntı olmayabilirdi
Türkiye, İran'dan günlük 26 milyon metreküp, BalkanlarTrakya üzerinden gelen Batı Hattı'ndan günlük 21 milyon, Mavi Akım'dan günlük 24 milyon metreküp dışında Cezayir'den de gemilerle gaz getiriliyor . Mevcut anlaşmalara göre gaz alımı gerçekleşmiş olsaydı, hiçbir sıkıntı yaşanmayacaktı.
1996'da Başbakan Erbakan döneminde, Enerji Bakanı Recai Kutan tarafından imzalanan İran gazı anlaşmasına göre, günlük 26 milyom metreküp gazın Türkiye'ye verilmesi öngörülmesine rağmen İran şu anda günlük 6 milyon metreküp gaz vermektedir.
Her ne kadar dünkü gazetelerde "İran'ın gaz vermemesi halinde herhangi bir ceza maddesi olmadığı için elimiz kolumuz bağlı" deniliyor ise de görüştüğüm iki eski enerji bakanı durumun böyle olmadığını ve ceza maddesinin var olduğunu belirtti.
Take or pay (al ya da öde) ceza maddesi hem alıcı Türkiye ve hem de satıcı İran için bu madde geçerli. Bu maddeye göre ceza yaz aylarında yüzde 5, kış aylarında yüzde 10 olup, ceza günlük kesiliyor ve ay sonunda hesaplanıyor. Bu maddeye göre, günlük 26 milyon metreküp gaz vermesi gereken İran, vermediği gaz için tazminat maddesi işletilip yüzde 10 ceza ödemesi gerekiyor.
Balkanlar ve Trakya üzerinden alınan Batı Hattı (Trusgaz) yıllık 6 milyar ve 8 milyar metreküp olmak üzere toplam 24 milyar metreküp alımı öngörülüyor. Asgari alım taahhüdü yerine getirilmediği takdirde zararın ispatlanması kaydıyla cezai tazminat maddesi var. Bu anlaşmada yer alan take or pay (al ya da öde) maddesine göre yazlık yüzde 4, kışlık yüzde 8 ceza öngörülmektedir.

Sorunu Mavi Akım çözdü
Mavi Akım projesi ile, günlük 24 milyon metreküp gaz alımı taahhüt ediliyor.
Gaz sıkıntısı baş gösterince Başbakan Erdoğan'ın bizzat devreye girmesiyle bu rakam geçici olarak 32 milyon metreküpe çıkarıldı. Mavi Akım projesi çerçevesinde 2003'te 1 milyar 231 milyon metreküp, 2004'te 3 milyar 183 milyar metreküp, 2005'in ilk dokuz ayında ise 3 milyar 131 milyon metreküp gaz alımı yapılmış. Bu anlaşmada da her iki taraf için tazminat maddesi yer alıyor.
Ülkemize 1987'de doğalgaz alınmaya başlandı. Ancak 1999'a kadar depolamayla ilgili hiç bir girişim olmadı. 1999'da Silivri'de 1.5 milyar metreküp doğalgaz depolayacak yeraltı tesisi ihale edildi. Ağustos 2006'da açılması gereken bu depo sayesinde doğalgaz depolaması yapılabilecek, dolayısıyla acil durumlarda bu stoktan yararlanılabilecek.
Bugüne kadar Türkiye'nin dışarıdan aldığı hiçbir projede eksik alımdan dolayı BOTAŞ'ın ödediği bir tek kuruş tazminat yoktur.