Hücreler hasar yayılmadan stresi nasıl algılıyor? Bilimde çığır açan keşif
Münih Ludwig Maximilian Üniversitesi’nden (LMU) araştırmacılar, hücrelerin iç stresleri hasar büyümeden nasıl fark ettiğini ortaya koyan önemli bir bulguya imza attı. Çalışmaya göre ribozomlar, yalnızca protein üreten yapılar olmakla kalmıyor; aynı zamanda hücre içinde bir şeyler ters gittiğinde erken uyarı sensörü gibi davranıyor.
Protein üretimi sırasında ribozomlar mRNA boyunca ilerleyerek amino asitleri birleştirir. Ancak amino asit eksikliği, mRNA hasarı veya viral enfeksiyonlar gibi stres durumlarında bu süreç aksayabiliyor. Bu da ribozomların durmasına ve birbirleriyle çarpışmasına yol açıyor. İşte bu çarpışmalar, hücre için bir alarm sinyali anlamına geliyor.
LMU Gene Center'dan Prof. Roland Beckmann liderliğindeki uluslararası ekip, ZAK adlı bir enzimin bu ribozom çarpışmalarını nasıl algıladığını ayrıntılı biçimde gösterdi. Nature dergisinde yayımlanan çalışmada, biyokimyasal yöntemler ve kriyo-elektron mikroskopisi kullanıldı. Bulgulara göre ZAK, çarpışan ribozomlara bağlanıyor ve iki ZAK molekülünün eşleşmesini sağlayarak koruyucu stres yanıtlarını başlatıyor.
Bu mekanizma, "ribotoksik stres yanıtı" olarak bilinen süreci tetikleyerek hücrenin kendini onarmasına ya da hasar çok büyükse kontrollü hücre ölümüne gitmesine neden oluyor. Araştırmacılara göre ZAK'ın rolünü anlamak, iltihaplı hastalıklar ve kronik hücresel stresle ilişkili rahatsızlıklar açısından da büyük önem taşıyor.