5. Sınıf Ses Bilgisi Konu Anlatımı - Türkçe Ses Bilgisi Konu Anlatımı , Örnek Sorular Ve Cevapları

Ses bilgisi dilin sesleri, boğumlanma özellikleri ve noktaları gibi durumları ele alır. Ünlü harfleri kendi içinde değişen 3 farklı ses olayına sahiptir. Ünsüz harflerde ise bu durum 5 başlık altında toplanmaktadır. Ses olayları hem ünlülerde hem de ünsüzlerde sözcüğe ve eke göre farklılık göstermektedir. Türkçenin önemli konularından biri olan ses bilgisi konu anlatımını örnek sorular ve cevaplarına bu başlık altından ulaşabilirsiniz…

SES BİLGİSİ KONU ANLATIMI

ÜNLÜ DÜŞMESİ (HECE DÜŞMESİ): Türkçede genellikle kelimelerin orta hece ünlüsü vurgu taşımaz ve düşme eğilimi gösteriler.

Örneğin;

• Alın-ı: Alnı (ı sesi düşmüştür.)
• Omuz-u: Omzu (aynı şekilde ı sesi düşmüştür.)

Bununla birlikte birleşik kelimelerde ilk sözcüğün ikinci hecesindeki ünlünün düştüğünü görebiliriz. Bu ünlü aşınması olarak karşımıza çıkar.

Örneğin;

• Hapis-etmek: hapsetmek
• Ne-için: Niçin

ÜNLÜ TÜREMESİ

Günlük hayatta sık kullandığımız bazı kelimeler türeyerek farklı bir kelimeye dönüşürler. Bu kelimeler "az, dar, cık, genç" gibi kelimelerdir ve şayet "cik" ekini alırlarsa mutlaka bir ünlü harf araya girmektedir.

Örneğin;

• Bir/ bir-cik : Bir-i-cik
• Dar/ dar-cık: Dar-a-cık
• Genç/ genç-cik: genç-e-cik

ÜNLÜ DEĞİŞİMİ

Özellikle "ben" ve "Sen" zamirlerine -a,-e ( yönelme hal eki) eklendiği noktada bu zamirlerin ünlülerinde değişim meydana gelir.

Örneğin;

• Sen-a: Sana
• Ben-a: Bana

ÜNLÜ DARALMASI

"-a, -e" gibi düz geniş ünlü ile biten fiilere "-yor" yani şimdiki zaman eki getirildiğinde ünlü daralır. Bu daralma neticesinde ise "ı, i, u, ü" seslerine dönüşüm yaparlar. Ünlü daralması için şu örnekleri verebiliriz;

• Gelme-yor: Gelmiyor
• Söyle-yor: Söylüyor

Aynı zamanda "ye", "de" heceleri şöyle gösterilebilir;

• Ye-y-cek: Yiyecek
• De-y-ecek: Diyecek

ÜNSÜZ SERTLEŞEMESİ

Ünsüz sertleşmesi "p.ç.t, k, h, s, ş, f" harflerinden herhangi biri ile biten bir sözcüğe "c,d,g" eklerinden biri geldiğinde ekte sertleşme meydana gelir. Bu ses olayı ünsüz benzeşmesi veya ünsüz uyumu olarak nitelendirilmektedir.

Örneğin;

• Sınıf-ca: Sınıfça
• 1965'de: 1965'te

ÜNSÜZ TÜREMESİ

Dilimizdeki Arapça ve Farsça kökene sahip olan kelimelerin ünlü harf ile başlayan ek almaları sonucu başka bir sözcük ile birleşerek ünsüz türemesi meydana gelmesidir.

Örneğin;

• Hak-ı: Hakkı
• His-ini: hissini
• Af-etmek: affetmek

ÜNSÜZ DÜŞMESİ

"cik, cek" veya "-ı" yapım eki "k" ünsüzü ile biten sıfatlara getirilmesi ile sonundaki "k" düşer.

Örneğin;

• Küçük-cük: Küçücük
• Ufak – cık: Ufakcık
• Çabuk – cak: Çabucak

Şunu da belirtmekte fayda vardır; "k" harfi ile biten tüm kelimeler "-cık –cik" eklerini alması söz konusu değildir. Ayrıca bazı kelimeler ilgili ekleri almış olsalar bile ünsüz düşmesi meydana gelmez.

ÜNSÜZ BENZEŞMESİ

Diğer bir deyişle ünsüz sertleşmesi olarak bilinmektedir. Sert ünsüz ile biten sözcüğün ünsüz ile başlayan bir ek alması halinde gelen bu ekin ilk ünsüzü de sertleşmektedir.

• Baktım – bak-tım
• Dolapta – dolap –ta
• Çiçekten – çiçek-ten
• Bitkin- bit-kin

ÜNSÜZ YUMUŞAMASI

Sert ünsüzler olan "p, ç, t, k" ile biten sözcüklere eğer ünlü ile başlayan bir ek getirilirse seslerde yumuşama meydana gelir. Yani böylelikle "b,c,d,g,ğ" seslerine geçiş yapar.

• Kitap: Kitap-ı
• Çiçek: Çiçek –i
• Geldiki: Geldiğ- i
• Ahenk: Aheng-i

Ünsüz yumuşaması kuralı yalnızca özel isimlerin yazılışı sırasında uygulanmaz fakat kural dikkate alınarak sözcük dile getirilir.

SES BİLGİSİ ÖRNEK SORU VE CEVAPLARI

Türkçede ses bilgisi konusuna çalıştıktan sonra konuları daha iyi kavrayabilmek için yapılacakların başında test sorularını çözmek gelir. Bu nedenle sizler için bu konu hakkında örnek soru ve cevapları hazırladık. Gelin hep birlikte bir göz atalım…

1.Bir uğultu başlıyor söz dağarcığımda, sözcükler üşüyor zihnimde; (I) acılı, ezik, (II) buruk, (III)yorgun, çekingen, (IV) kırgın, suçlayıcı, (V) küskün…

A.II B. III C. IV D. I. E. V.

Bu cümlede numaralandırılmış cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesi vardır?

Cevap: E şıkkıdır.

2. Aşağıdakilerin hangisinde hem ünsüz yumuşaması hem de ses düşmesi vardır?

A Akla gelen başa gelir.

Keskin sirke kabına zarar verir.

Kırlangıcın zararını biberciden sor.

Her yiğidin gönlünde bir arslan yatar.

Kurdun adı yaman çıkmış, tilki vardır beş keser.

Sorunun cevabı: E şıkkıdır.

3. Aşağıdakilerden hangisinde ünlü düşmesine uğramış bir sözcük yoktur?

a. Gönlümün en güzel gülüsün sen.

b. Açtığın yaraya merhemsin sen.

c. Fikrime dost oldu bu dizeler

d. Bağrımda yeşeren çiçek oldun sen.

Cevap: B

4.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralması vardır?

a.Yarın eve dönüyorum.

b. Akşamları kitap okuyorum.

c. Bugünlerde ailemi çok özlüyorum.

d. Beni görünce neden kaçıyorsun?

Cevap: C seçeneğidir.

5. Aşağıdaki kelimelerin hangisinde ünsüzler benzeşmesi olmuştur?

a. Umutlar

b. Gördüm

c. Akta

d. Gözü

6. Aşağıdaki sözcüklerden hangisinde kaynaştırma harfi yoktur?

a. Kuyuya

b. Sodayı

c. Kalayı

d. Masayı

Doğru yanıt: C şıkkıdır.