Akarsuların Oluşturduğu Yer Şekilleri - Akarsuların Aşındırma ve Birikim Şekilleri Nelerdir?

Akarsuların oluşturduğu yer şekilleri birbirinden farklı özellik gösterir. Her şeklin meydana gelmesinde farklı faktörler söz konusudur. Akarsu aşınım şekilleri incelenirken de her bir etkeni dikkate almak gerekiyor. Bunda akarsuyun eğiminden akış hızına kadar her faktör incelenir. Bundan dolayı akarsuların aşındırma ve birikim şekilleri nelerdir sorusunun yanıtını araştırdık ve yazımızın devamında paylaştık.

Akarsuların Oluşturduğu Yer Şekilleri

Akarsular belirli bir yatak boyunca akan sulardır. Yağışlarla birlikte akışa geçen bu suların bir kısmı son derece yüzeysel şekilde akar. Bazı akarsular ise daha derin akışa sahiptir. Bununla birlikte akarsuların doğduğu alanlara kaynak adı verilir. Kaynaklar yukarı çığır olarak da isimlendirilmektedir. Havza ise akarsuyun kaynağı ile ağzı arasında kalan ve akarsuya suyu veren kısım olarak tanımlanabilir. Akarsular aktıkları ve ulaştıkları yerlerde çeşitli şekiller meydana getirirler.

Akarsu Aşınım Şekilleri Nelerdir?

Akarsular yatak eğitimi ve akış hızının çok olduğu yerlerde birtakım aşınım durumu meydana getirirler. Bu faaliyetleri sonrasında da akarsular tarafından oluşturulan aşınım şekilleri ortaya çıkar. Bu şekilleri şu şekilde açıklamak mümkün olur:

• Vadi

Vadiler akarsular tarafından meydana getirilen en önemli aşındırma şekilleri arasında yer alırlar. Akarsuların içerisinde akış gösterilen doğal yataklar vadi olarak nitelendirilmektedir. Vadiler de kendi içinde farklı şekilde ayrıma tabi tutulur. Bunlar:

• Çentik Vadi: V şekline benzeyen genç vadilere çentik vadi adı veriliyor. Dike yakın eğitimleri vardır. Doğu Anadolu'da bulunan vadilerde barajlar kurularak HES üretiminde yararlanılmaktadır.
• Boğaz Vadi: Eğimin az olduğu yerlerde ve arazinin sert yapısında oluşur. U şeklini alır. Ulaşım amacı ile doğal geçit şeklinde kullanılır.
• Kanyon Vadi: Akarsuların kalkerli yumuşak arazilerde kademeli olarak oluşturduğu şekillerdir. Kademeli olarak derinleşir ve enlemesine aşındırma meydana gelir.
• Yatık Yamaçlı Vadi: Yumuşak yapılı arazilerde bu vadilere rastlamak mümkün olur. Enlemesine fazla aşındırma ile oluşur.
• Geniş Tabanlı Vadi: Akarsular tarafından düz ovalarda biriken alüvyonların meydana getirdiği vadilerdir.

Bu şekillerin tamamı vadi aşındırma şekli içerisinde incelenir.

• Dev Kazanı

Dev kazanı akarsuların çağlayanlar meydana getirerek döküldükleri yerlerde aşındırdıkları şekillerdir. Dev çukurlar oluşturur ve bunlar da dev kazanı olarak isimlendirilir.

• Peri Bacaları

Peri Bacaları, sel ve yağmur sularının farklı dirençlerdeki aşındırmaları ile oluşan şekillerdir. Dolaylı olarak rüzgarın etkisinden bahsetmek de mümkündür. Bunun nedeni toprak yapısının volkanik küf, bazalt- andazit ve tüf gibi kayaçların bulunmasından kaynaklıdır.

• Kırgıbayır (Badlands)

Sağanak yağışların olduğu yarı kurak yerlerde görülen şekillerdir. Yerleşme ve tarım açısından uygun olmayan bu alanlar İç Anadolu'da oldukça yaygındır.

• Plato

Akarsuların meydana getirmiş olduğu şekillerdendir. Akarsular tarafından derince yarılan ve birbirinden ayrılan dalgalı oldukça yüksek düzlüklerdir. En çok plato olan bölge ise İç Anadolu Bölgesi'dir.

• Peneplen

Bu şekiller ise akarsuların yüksek yerleri aşındırması ve çukurlukları doldurması ile oluşur. Akarsuyun bu faaliyeti ile birlikte arazı uzun bir süre sonra hafif dalgalı ve deniz seviyesinde düzlük haline gelir. Yaşlı arazilerde çok sık görülmektedir.

Akarsu Birikim Şekilleri

Akarsu birikim şekilleri de aşındırma gibi belli bir sürede meydana gelir. Yatak eğitimi az ise ve akış hızı azsa birikim şekillerine rastlanır. En önemli akarsu birikim şekilleri ise şunlardır:

• Birikinti Konisi

Dağ yamaçlarından inen akarsu suları düzlük alanlara geldiğinde içinde taşıdıkları malzemeleri biriktirirler. Bunun sonucunda da yarım koni şeklini alırlar. Bunlar birikinti konisi olarak isimlendirilir.

• Dağ Eteği Ovası

Dağların etek kısımlarında meydana gelen birikinti konileri yan yana gelerek dağ eteği ovalarını oluştururlar. Hafif dalgalı düzlük şeklindedirler.

• Dağ İçi Ovası

Dağ içi ovası da akarsuların getirmiş olduğu malzemeleri biriktirirler. Bu malzemeler dağ içi ovaları oluştururlar.

• Taban (Kaide) Seviyesi Ovası

Akarsuların denize yaklaştıkları yerlerde eğim daha da azalır. Böyle yerlerde taşınan alüvyonlar birikir. Alçak kıyı düzlükleri meydana gelir. Bunlar taban seviyesi ovası olarak isimlendirilir.

• Delta Ovası

Akarsular tarafından taşınan alüvyonlar deniz içerisinde biriktirme yaparlar. Böylece üçgen şeklinde delta ovaları oluşur.

• Irmak Adası

Kum adası olarak da isimlendirilir. Akarsu yatağında eğim azalan yerlerde yatak genişleme yapar. Alüvyonların suyun çekilmesi ile yüzeye çıkması ırmak adalarını meydana getirir.